Page 147 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

POPÜLASYON DİNAMİĞİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Popülasyon Taşıma Kapasitesi
• Doğal ortamlarında canlı ve cansız çevrenin yarattığı bazı sınırlayıcı engellerden dolayı popülasyonlar büyümeyi çok
uzun süre devam ettiremez. Popülasyonun yoğunluğu arttıkça besin, yaşam alanı, barınak gibi kaynaklar azalır. Bu-
laşıcı hastalıklar, mevsimsel değişimler, toplu ölümler, avcı sayısının artmasıyla doğum oranları düşer, ölüm oranları
artar. Bunun sonucunda popülasyon tamamen ortadan kalkabilir. Dolayısıyla yaşama alanlarındaki kaynaklar sadece
belirli sayıdaki bireylerin yaşayabilmesi için yeterlidir.
• Belirli bir alandaki popülasyonlarda bulunabilecek en fazla birey sayısı taşıma kapasitesi olarak adlandırılır.

• Doğal hayatta popülasyonlar taşıma kapasitesini aşamaz. Çünkü çevre direnci popülasyonun büyümesini sınırlandırır.
Popülasyonun bulunduğu ortamdaki avcı sayısı; ısı, ışık, nem ve besin gibi kaynak sıkıntısı; rekabet, parazitler ve
hastalıklar gibi faktörler çevre direncini oluşturur.

DİKKAT

Popülasyonun birey sayısı taşıma kapasitesinin altındayken popülasyonun büyüme hızı yüksektir. Birey sayısı, taşıma
kapasitesine yaklaştıkça artan çevre direnci nedeniyle popülasyonun büyüme hızı yavaşlar. Bu büyüme modeli S tipi
büyüme eğrisi olarak adlandırılır.

Birey sayısı
1. Bir adaya sincap popülasyonu bırakıldığında sincaplar
önce uyum süreci yaşar, doğum vardır ancak azdır. Bu
evreye kuruluş evresi denir.
4
120 3 2. Kuruluş evresinden sonra doğum sayısı ve buna bağlı
olarak birey sayısı da geometrik dizi şeklinde artar. Bu
100
evreye logaritmik artış evresi denir.
80
3. Birey sayısı arttığında alan daralır, besin azalır ve bu du-
60 2 rum rekabete yol açacağından popülasyon büyümesini
40 sınırlandırır. Doğum sayısında artış vardır ancak zaman-
1 Zaman (hafta)
20 la ölüm sayısının da artmaya başlamasıyla büyüme hızı
yavaşladığından negatif artış evresi denir.
0 3 5 7 9 11 13 15 17 19
4. Doğum ve ölüm oranlarının birbirine yaklaşmasıyla po-
Popülasyonlarda S tipi büyüme eğrisi pülasyon taşıma kapasitesine ve denge hâline ulaşır. Bu
evreye de denge evresi denir.

Popülasyondaki Yaş Dağılımı
• Popülasyonlar büyümeyi sonsuza dek sürdüremez. Üreme çağındaki sağlıklı birey sayısının azlığı, kıtlık, açlık ve
savaşlar nedeniyle 20. yüzyıla kadar nüfus artışı yavaş gerçekleşmişken sonraki yıllarda sağlık, eğitim, beslenme
koşullarındaki iyileşme nüfusun büyümesini hızlandırmıştır.

• Son birkaç yüzyılda insan popülasyonunun hızla artmasıyla kaynak yetersizliği, çevre sorunları, insan dışındaki bazı
türlerin nesillerinin tehlike altında olması, bazı türlerin nesillerinin ise tükenmesi gibi sorunlar ortaya çıkmıştır.
• İnsan popülasyonunun büyümesi, insanın üremeyi kontrol edebilmesinden dolayı diğer canlı popülasyonlarının büyü-
mesinden farklı bir nitelik göstermektedir. Ailelerin küçülmesi, sosyal değişiklikler gibi sosyokültürel etkenler demog-
rafik geçişe neden oluşturmaktadır. Endüstrileşme ve yaşam koşullarındaki gelişime bağlı olarak, yüksek doğum ve
ölüm oranından, düşük doğum ve ölüm oranına doğru gidişe demografik geçiş denir.
• Dünya nüfusunda yaş ve cinsiyet yapısı yıllar içinde farklılıklar gösterir. Dünyada farklı kıtalara ait; büyüyen, gelişmek-
te olan, dengeli, yavaş büyüyen ve azalan, gerileyen popülasyonlara ait yaş piramitleri verilmiştir.

BİYOLOJİ - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 147