Page 161 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

BIYOLOJI

KONU GENETİK ŞİFRE VE PROTEİN SENTEZİNDE GENETİK BİLGİ AKIŞI
ÖZETİ
AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT

GENETİK ŞİFRE
• DNA molekülünde genetik bilgi bulunur. Genetik bilgi, özel genetik şifrelerden meydana gelir. Genetik şifrede bilgilerin
yazılımında; A, G, C ve T olmak üzere 4 harfli bir alfabe kullanılır. Her bir harf bir nükleotit çeşidini ifade eder. Dört
çeşit nükleotidin farklı kombinasyonlarla üçerli gruplar hâlinde dizilmesi ile oluşan şifreye genetik şifre denir. Adenin,
timin, guanin ve sitozin deoksiribonükleotitlerinin DNA üzerindeki sayıları ve dizilişleri, canlılar arasında farklılıklara
neden olur. Bir gendeki nükleotitlerden oluşan şifreler amino asitleri, amino asitlerden oluşan proteinler de canlıların
özelliklerini belirler.

1
• Bir nükleotit, bir amino asidi şifreleseydi en fazla 4 (4 ) farklı şifre oluşurdu. Bu durum, protein sentezi için gerekli olan
2
20 çeşit amino asidi şifrelemeye yetmezdi. Bir amino asidin şifresi, iki nükleotitten oluşsaydı en fazla 16 (4 ) çeşit ami-
no asit için şifre üretilebilirdi. 20 çeşit amino asidin tamamı şifrelenemezdi. Bu nedenle bir genetik şifre, 3 nükleotitten
3
oluşmak zorundadır. Bu durum, toplamda 64 (4 ) çeşit şifrenin ortaya çıkması demektir. Bu sistem, 20 farklı amino
asidin rahatlıkla şifrelenebilmesini sağlar.

• DNA ve DNA’dan sentezlenen mRNA üzerindeki üçlü nükleotit dizisine kodon denir. tRNA’da mRNA’daki kodonlara
karşılık gelen üçlü baz dizilerine antikodon denir. DNA’dan sentezlenen mRNA, genetik şifrenin kopyasını ribozoma
götürerek protein sentezine kalıplık eder. Yapılan araştırmalar, 64 çeşit kodon olduğunu ortaya koymuştur. Bu kodon-
lardan 61 tanesinin 20 çeşit amino asidi ifade ettiği bulunmuştur.

• Her polipeptit sentezi aynı kodonla (AUG) başlar. Başlatıcı kodon da denilen bu kodon metiyonin amino asidini şif-
reler. Bütün canlılarda protein sentezi metiyonin amino asidi ile başlar.
• 64 çeşit kodondan 3 tanesi (UAA, UGA, UAG) durdurucu (stop) kodonlardır. Çoğu canlıda stop kodonların amino
asit olarak karşılığı yoktur. Her kodon bir amino asidi şifreler fakat bir amino asit, bir veya birden fazla kodon tarafın-
dan şifrelenebilir. Örneğin AUG, metiyonin amino asidinin kodonudur ve metiyonin amino asidinin başka şifresi yoktur.
Prolin amino asidi ise CCU, CCC, CCA, CCG olmak üzere dört farklı kodon ile şifrelenir. Bu durum, canlının bazı
mutasyonlardan korunmasını da sağlar.

PROTEİN SENTEZİNDE GENETİK BİLGİ AKIŞI
• Her canlı DNA’larına göre kendilerine özgü proteinleri sentezler. DNA’daki bilginin kullanılarak ribozomlarda polipeptit
üretilmesine protein sentezi denir. Protein sentezi, tüm canlılarda gerçekleşen ortak bir olaydır. Protein sentezinde
görev alan başlıca yapılar; DNA, RNA çeşitleri; (mRNA, tRNA ve rRNA), ATP, enzimler, amino asitler ve ribozomdur.

• Protein sentezinde genetik bilgi akışı DNA’dan RNA’ya ve oradan da proteine doğrudur.

tRNA
Transkripsiyon
Protein
DNA mRNA Translasyon Ribozom Polipetit Yapısal

rRNA
Protein sentezinde genetik bilgi akışı İşlevsel

BİYOLOJİ - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 161