Page 165 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

BIYOLOJI

KONU GENETİK MÜHENDİSLİĞİ-BİYOTEKNOLOJİ
ÖZETİ KAVRAMLARI VE UYGULAMALARI
AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT

GENETİK MÜHENDİSLİĞİ-BİYOTEKNOLOJİ KAVRAMLARI VE UYGULAMALARI
Genetik Mühendisliği
• Genetik mühendisliği, canlıların kalıtsal özelliklerinin değiştirilerek onlara yeni işlevler kazandırılmasına veya istenme-
yen özelliklerin ortadan kaldırılmasına yönelik araştırmalar yapan bilim dalıdır.
• Genetik mühendisliği genlerin izolasyonu, çoğaltılması, nükleotit dizilişlerinin belirlenmesi, farklı canlıların genlerinin
birleştirilmesi ya da bir canlıdan başka bir canlıya gen aktarılması gibi çalışmalarla uğraşır. Bu çalışmalarla canlıların
genetik yapısını değiştirerek onlara farklı özellikler kazandırır.
Biyoteknoloji
• Canlı organizmaları ve bileşenlerini kullanarak doğal yollarla elde edilemeyen ya da yeteri kadar üretilemeyen madde-
leri elde etmek için kullanılan teknolojilerin tümüdür.
• Biyoteknolojik çalışmalarda temel bilimler ve mühendislik ilkeleri, canlı sistemlere uygulanarak en kısa sürede istenilen
ürünlerin elde edilmesi amaçlanır. Protein, antibiyotik, hormon, antikor vb. maddelerin üretimi, yeni özelliklere sahip
sebze ve meyvelerin üretimi, tıbbi bitki ve çiftlik hayvanı üretimi, yapay organ ve doku üretimi, atıkların yeniden kulla-
nılabilir hâle getirilmesi bu çalışmalara örnek olarak verilebilir.
Klasik Biyoteknoloji
• Biyolojik sistemler yardımıyla ham maddelerin yeni ürünlere dönüştürüldüğü işlemlere klasik biyoteknoloji denir.
Sütten yoğurt, peynir ve kefir yapımı, sirke üretimi, hamurun mayalanması gibi olaylar klasik biyoteknolojinin çalışma
alanlarını oluşturur.
• Bakteri, maya, mantar gibi organizmaların genomlarında köklü değişiklikler yapılarak bu organizmaların endüstride
kullanım alanları genişletilmiştir. Antibiyotikler, deterjanlar, çeşitli enzimler, tek hücre proteinleri, karbonhidratlar, orga-
nik asitler, alkol gibi maddelerin üretimi gerçekleştirilmiştir.
Tür içi ve türler arası melezleme, yapay döllenme, poliploidi gibi modern biyoteknolojik çalışma olarak kabul edilmeyen
yöntemlere aşağıda kısaca yer verilmiştir.
Melezleme
Genetikleri birbirinden farklı, aynı ya da farklı tür iki canlı çaprazlanması ile istenen özellikte yavru canlı elde etme yönte-
midir. Melez, hibrit ya da karışık anlamına gelir. Tritikale bitkisi türler arası melezlemeye örnek olarak verilebilir. Bu bitki,
buğday ve çavdarın çaprazlanması sonucu elde edilmiştir. Biyotik ve abiyotik stres koşullarına dayanıklı ve daha verimlidir.
Tür içi melezlemeye kısa boylu ve verimsiz buğdayla uzun boylu verimli buğdayın çaprazlanması örnek olarak verilebilir.
Bu çaprazlama sonucunda kısa boylu ve verimli melez buğdaylar elde edilir.
Yapay Döllenme
Verimli erkek bireylerden alınan kaliteli sperm ve istenen özelliklere sahip yumurtanın döllenmesi sağlanır. Genellikle hay-
van ıslahında kullanılır. İnek, koyun, keçi gibi memeli hayvanlarda tercih edilen bu yöntem ile et ve süt veriminin artırılması
hedeflenmektedir.
Poliploidi
Canlıların somatik hücrelerinde ikiden fazla kromozom takımının yer almasıdır. Daha çok bitkilerde görülür. Doğal ko-
şullarda poliploit bitkilerin ortaya çıkması mümkündür ancak bunların oluşum frekansı düşüktür. Genellikle laboratuvar
ortamında uygulanır. Poliploit bitkiler normalden daha büyük çiçeğe ve meyveye sahip oldukları için ticari öneme sahiptir.
Çekirdeksiz karpuz, çilek, muz, şeker kamışı poliploit bitkilere örnektir.
Modern Biyoteknoloji
Gelişmiş ve modern tekniklerin biyolojik sistemlere uygulandığı biyoteknolojik çalışmalardır. Amaçlanan doğrultuda gen
kombinasyonlarını sağlamak amacıyla yapılan çalışmalar, genetik mühendisliğinin başlangıcı olarak kabul edilir.
Rekombinant DNA teknolojisi, gen klonlama, DNA klonlanması gibi gen teknolojileri, genetik mühendisliğinin çalışma ala-
nına girer. Ayrıca kök hücre teknolojileri de bu dönemde ön plana çıkmıştır.
Gen Teknolojileri
Gen teknolojisi; gen ifadesini anlamak, doğal genetik varyasyondan yararlanmak, genleri değiştirmek, genleri klonlamak
ve genleri yeni konakçılara aktarmakla ilgili bir dizi faaliyet için kullanılan bir terimdir. Bilim insanları, gen teknolojisi çalış-
malarını gerçekleştirirken çoğunlukla model organizmalardan yararlanırlar.
BİYOLOJİ - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 165