Page 112 - Sanat Tarihi -12

3. İLK ÇAĞ’DA DOĞU AKDENİZ HAVZASI UYGARLIKLARI VE BİZANS
ÜNİTE

Haç Planlı Kiliseler: Haç plan, 8. yüzyıldan başlayarak Anadolu’da
ve özellikle İstanbul’da yapılan kiliselerde uygulanmıştır. Bu plana göre
yapılan yapılarda orta mekânın (naos veya orta nef) üzeri dört fil
ayağının taşıdığı bir kubbe ile örtülüdür. Kubbenin dört yönünde tonoz-
larla örtülü birbirine eşit mekânlar haç kollarını oluşturur. Haç planlı
bazilikalar arasında Khora Manastırı (Kariye Camii), Hagia Thekla
Manastırı (Atik Mustafa Paşa Camii) ve Hagia Eirn Kilisesi (Aya İrini
Kilisesi) (Görsel 3.124) sayılabilir. Bizans mimarisinde manastırlar din
adamı yetiştirmek için kurulmuştur. Bunlardan biri olan Maçka’daki
(Trabzon) Sümela Manastırı ana kaya kilisesi, birkaç şapel, mutfak,
öğrenci odaları, misafirhane, kütüphane ile kutsal ayazma bölümlerinden
oluşmaktadır (Görsel 3.125). Manastırın girişindeki büyük su kemeri

Görsel 3.124 yamaca yaslanmış durumdadır. Dar uzun bir merdivenle manastırın ana
Aya İrini Kilisesi, İstanbul girişine ulaşılmaktadır. Giriş kapısının yanında muhafız odaları bulun-
maktadır. Buradan bir merdivenle iç avluya inilmektedir. Solda manas-
tıra ait çeşitli binalar, sağ tarafta ise kütüphane ve keşiş odaları ile misa-
fir odaları yer almaktadır.

Görsel 3.125
Sümela Manastırı, Trabzon
Bizans’ta imparatorlar, piskoposluk ve soylular için saraylar
yapılmıştır. İmparatorluğun Roma, İstanbul, Milano, Selanik gibi
değişik kentlerinde saraylar yapılmış olup bu saraylar denize ve
manzaraya hakim yerlerde, özellikle teraslandırılmış yamaçlar
üzerine kurulmuştur. Saray kompleksinde manastır, kilise, hastane
ve kütüphane gibi yapılar yer almaktadır. İstanbul’da ayrıca Bizans
imparatorlarının sayfiye sarayları da yer almaktadır. Edirnekapı
yakınlarındaki Blakhernai Sarayı, Küçükçekmece’deki Rhegion
Sarayı ve Anadolu yakasındaki Brias Sarayı bu yapılara örnek
gösterilebilir.

Görsel 3.126
Yerebatan Sarnıcı, İstanbul İlk çağlarda İstanbul’un su ihtiyacı, sarnıçlarla (yağmur suyu biriktirmeye
yarayan kâgir yer altı deposu) sağlanmış, şehrin ilk su tesisleri Roma İmpara-
torluğu zamanında yapılmıştır. Erken Bizans Dönemi'nde diğer kentlerde
olduğu gibi İstanbul’da da Antik Çağ’ın su kemer ve kanalları kullanılmıştır.
İmparator Valens’in (364-378) yaptırdığı, Türkler tarafından Bozdoğan Su
Kemeri olarak adlandırılan yapı önemli örneklerden biridir. I. Justinianos
Dönemi'nde inşa edilen Yerebatan (Görsel 3.126) ve Binbirdirek Sarnıçları
kapalı sarnıçların en önemlileridir.

112