Page 19 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

6 BİYOLOJİ 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

4. Ayşe’nin 75 yaşındaki babaannesi sık sık şöyle söylemektedir: “Geceleri hiç uyuyamıyorum. Gençken ba-
şımı yastığa koyar koymaz sabah olurdu.”. Ayşe, babaannesinin bu söylemine nasıl bir açıklama getirebilir?

1. Yönerge Böbrek üstü bezlerinin salgıladığı hormonlar ve insan vücudundaki etkileri ile ilgili aşağıda verilen
5. Kış uykusuna yatan bir hayvanı doğal yaşam ortamından uzaklaştırarak deneysel koşullar altında metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.
tuttuğunuzu varsayınız. Bu hayvan doğal yaşamda olduğu gibi düzgün bir kış uykusu ritmi gösterir
mi? Gerekçesiyle açıklayınız.
Gece tenha bir yolda yürürken anlam veremediğiniz sesler duymuşsunuzdur. Kalp atışınız ve
soluk alıp verme hızınız artar. Kaslarınız gerilir. Beyniniz daha hızlı çalışmaya başlar. Algılanan
tehlikeye karşı verilen bu hızlı yanıtlar, "dövüş ya da kaç" tepkisi diye adlandırılır.
Vücudumuzda böbreklerimizin üzerinde adrenal bez ya da bilindik adıyla böbrek üstü bezi bu-
6. Bir grup gönüllü insan ışık miktarı düşük izole bir ortamda 24 saat boyunca tam istirahat hâlinde
bırakılmış ve gün boyunca belirli saatlerde kan örnekleri alınarak melatonin miktarları ölçülmüştür. lunur. Her adrenal bez; adrenal medulla (iç kısım) ve adrenal korteksten (dış kısım) oluşur. Bu
Yapılan ölçüm sonucunda aşağıdaki tabloda görülen veriler elde edilmiştir. kısımların hücreleri ve salgıladıkları hormonlar farklı olmasına rağmen hepsi vücudun iç den-
gesinin korunmasını sağlar.
Zaman (saat) Kandaki melatonin konsantrasyonu (pg/ml)
14.00 8 Adrenal medulla, sinirsel verilere tepki verir. Strese karşı adrenalin ve noradrenalini salgılar.
Bu iki hormon strese karşı ani ve kısa süreli tepki gösterir. Bu hormonların ana aktivitesi, enerji
18.00 8 kaynaklarını hızla vücudun kullanacağı hâle getirmektir. Her iki hormon da karaciğer ve kas-
22.00 10 lardaki glikojen yıkımını hızlandırır. Hem karaciğerden glikoz hem de yağ hücrelerinden yağ
02.00 40 asitlerinin salgılanmasını artırır. Salınan glikoz ve yağ asitleri, vücut hücreleri tarafından yakıt
04.00 65 olarak kullanılır. Bu hormonlar kalp atım hızını ve hacmini artırırken akciğerlerdeki bronşları
06.00 58 genişleterek vücuda daha fazla oksijen girmesini sağlar. Deriye, sindirim organlarına ve böbrek-
10.00 15 lere giden kan miktarı azaltılır. Kalbe, beyne ve iskelelet kaslarına giden kan miktarı arttırılır.
Tablodaki veriler için zamanı yatay eksene, melatonin konsantrasyonunu da dikey eksene yerleşti- Adrenal korteks, hormonal uyarılara tepki verir. Kortizol; aldosteron ve eşey hormonu salgılar.
rerek bir grafik çiziniz. Çizdiğiniz grafik, metindeki melatonin salgılanmasıyla ilgili açıklamalarla Kortizol, proteinlerden glikoz üretilmesini sağlar. Uzun süreli stres durumunda kortizol sal-
örtüşüp örtüşmediğini belirtiniz.
gılanması artar. Kortizol proteinleri karbonhidrata çevirdiğinden savunma proteini olan anti-
korların miktarında azalma olur. Kişinin bağışıklık sistemi zayıflar. Böbrek üstü bezinden al-
dosteron ve eşey hormonları da salgılanır. Aldosteron vücudun su ve mineral homeostasisinde
etkilidir. Eşey hormonları ise ikincil eşey karakterlerin düzenlenmesinde görev alır.
7. Vücuttaki fizyolojik olayları düzenleyen biyolojik saat ilgili organa ve işleve göre saatlik, günlük, aylık ya
da mevsimlik ritimler izler. Oluşturdukları ritmin süresine göre biyolojik saatler çeşitli sınıflara ayrılır. Bir
günden daha kısa sürelerde yinelenen olaylar “ultradiyen ritim”, bir gün arayla birbirini yineleyen olaylar
“sirkadiyen ritim” ve bir günden daha uzun süren olaylar ise “infradiyen ritim” olarak sınıflandırılır.
Aşağıdaki tabloda bazı ritmik olaylar verilmiştir. Verilen ritmik olayların hangi biyolojik ritim çeşidi
olduğunu karşısındaki boşluğa yazınız.

Ritmik Olay Biyolojik Ritim Çeşidi
Sinir sistemindeki hücrelerin belirli aralıklarla sinyal göndermesi
Epifiz bezinden melatonin hormonu salgılanması
Kadınların menstruasyon döngüsü
Uyku-uyanıklık döngüsü
Bazı hayvanların kış uykusuna yatması
Siyanobakterilerin gündüz oksijen, gece nitrat üretmesi

Görsel: Böbrek üstü bezleri ve böbrekler

16
Hazırlayan: Tüzün ARIK BIYIKLI