Page 192 - THM TEORİ VE UYGULAMASI 11

Okuma Parçası

DERLEME VE DERLEMECİLİK

Folklor ürünlerinin korunması, değerlendirilmesi ve geleceğe iletilmesi amacıyla çeşitli metot-
lar uygulanarak elde edilen bütüne ve yapılan işe “derlemecilik” denir. Bu tanımdan yola çıkıldı-
ğında ilk karşılaşılacak husus, folklor malzemesi ürünlerinin ne olduğudur. O hâlde folklor nedir?
Folklor kısaca, halk bilimi demektir. Toplumda yerleşmiş ve gelenek hâline gelmiş töre, örf, âdet,
eğlence, oyun, müzik, ibadet, yaşantı vb. bütün sosyal olayları içeren ve bunları ilmî yaklaşımlarla
inceleyen bir bilim dalıdır. Derleme işleminde en öncelikli hususlardan biri folklor malzemelerinin
tespitidir, bunun sınırlarını koyabilmek için folklorun diğer hangi bilimlerle bağlantılı olduğunu bil-
mek gerekir. Toplum bilim, ruh bilimi, dil bilim, arkeoloji, genel olarak tarih, özel olarak din, edebiyat
ve sanat tarihi, hekimlik, bitki bilimi, hayvan bilimi; uzaktan yakından halk bilimi ile olan ilişkilerdir.
Derleyicinin görevi, halk yaşamının bütün yönlerini eksiksiz ve olduğu gibi saptamaktır. Bu
yönleri saptayabilmesi için öncelikle kaynakları araştırması ve onlardan yararlanması gerekir. So-
run, kaynakların tespitidir. Derleyicinin saha çalışmasına çıkmadan önce yazılı ve sözlü kaynak-
lardan ön bilgi edinmesi gerekmektedir. Derleyici, bu ön çalışmasını bitirdikten sonra derlemeye
çıkmadan önce teknik malzemelerin eksiksiz elde edilmesini sağlamalıdır. Örneğin halk türküle-
rinin derlenmesinde gerekli olan en önemli malzeme ses kayıt cihazı, kayıt için kamera ve fotoğ-
raf makinesidir. Bunların yanı sıra sağlık malzemesi ve derleyicinin derleme sırasındaki ihtiyacını
karşılayacak maddi olanakların da sağlanması gerekir. Bütün bunlardan sonra derlemeci, saha
çalışmasına başlayabilir. Derlemecinin sahada başarılı olabilmesi sosyoloji, psikoloji gibi insan
ilişkilerini konu alan bilimlerden gerektiği oranda payını almasına bağlıdır. Derlemeci sahaya var-
dığı andan itibaren ne fazla aktif ne de fazlası ile çekingen olmalıdır. Derleyicinin sahada rahat ve
sağlıklı çalışabilmesi için kalacağı yer büyük rol oynamaktadır. Bu, gerek mekân gerekse o kültü-
re yakın olması açısından önemlidir. Derlemeci, araştırma yaptığı toplulukla uyumlu olmalı ve o
topluluğun kendisini kabullenmesini sağlamalıdır. Bu süre içerisinde yapacağı çalışmadan ziyade
kurduğu sosyal ilişkiler önemlidir. Bu sosyal ilişkileri sağlam temeller üzerine kurduktan sonra işi
anket ve soruşturma havasından çıkarıp kişilere sohbet anlayışı ile yaklaşmalı ve kültürel değerleri
folklor hazinesine kazandırmalıdır.
Derlemecinin başarılı olmasında en önemli unsurlardan biri kaynak kişilerle kurduğu iletişim-
dir. Bu ilişkilerde çıkarcı olmamalı onları adeta bir dost, bir arkadaş olarak değerlendirmelidir. Der-
lemeci kaynak kişilerle ilişkisini derleme bittikten sonra da sürdürmelidir. Derleme çalışmasında
derleyicinin tek kişi değil de topluluk olması iş bölümünü artırır. Bu topluluk, karma bir yapı teşkil
ediyorsa yapılan derleme, iyi bir çalışma örneğidir. Geleneklerimiz dolayısı ile kadınlara ait bazı
tören ve anlayışların erkek derleyici tarafından derlenip toplanması oldukça zordur. Bu sebeple
derleyici grubun içerisinde kadınların yer alması kadınlara ait bazı kültür malzemelerinin derlen-
mesinde kolaylık sağlayacaktır. Saha çalışması tamamlandıktan sonra derleme ürünlerinin de-
ğerlendirilmesi, önemli rol oynar. Bunlar, edebî ve anlatılır nitelikte ise yazım yolu ile anlatılmalı;
halk müziği niteliğinde ise notaya alınıp halk müziği repertuvarına kazandırılmalıdır. Eğer bu halk
oyunu ise oyunun özellikleri tespit edildikten sonra çeşitli folklor kurumlarında veya enstitülerinde
icra edilmesi sağlanmalıdır. Derlemeci, amatör derlemeci olsa dahi elindeki folklor derlemelerini
profesyonel derlemeci gibi işlemeli ya da ürünleri kendi bünyesinde bulundurmayıp folklor hazine-
sine katmalıdır.

Dr. Gani PEKŞEN’in Ege Üniversitesi Devlet Türk Mü-
ziği Konservatuvarı Türk Halk Müziği Teori ve Bilgiler
Dersi Ders Notları’ndan alınmıştır.

191