Page 55 - ÇALGI EĞİTİMİ | UT 12

ETÜT VE ESER İCRASI

ALIŞTIRMA Aşağıda verilen zirgülelihicaz makamındaki sözlü eseri melodik, ritmik yapısına, metronom hızına ve
6 eserdeki hece bağlarına dikkat ederek çalışınız.

ZİRGÜLELİHİCAZ İLAHİ
(Ben Dervişim Diyene)
Beste: Bilinmiyor
Usul: Sofyan Güfte: Yunus Emre
TRT Arşivinden
6

İ

DÜB

YE

YE

3.2. Nikriz Makamı

Türk musikisinde bir bileşik makam.

Türk musikisinin en eski makamlarındandır. Rast perdesinde karar eden, inici-çıkıcı veya çıkıcı seyir karakterinde olan bileşik
makamlardan biri olup kahramanlık gibi hamasi duyguları ifadeye çok elverişlidir.
Dizisi rast perdesindeki (yerinde) bir nikriz beşlisine nevada rast ve buselik dörtlülerinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
Sekiz sesli bir dizi ile gösterilebilmesi ve güçlüsünün beşli ile dörtlünün ek yerinde olması gibi basit makam şartlarını taşı-
masına rağmen nikriz basit değil bileşik makamlar sınıfındandır. Çünkü nikriz beşlisinin dörtlüsü tam değil 26 komalık bir
“artık dörtlü”dür. Beşlisi de dörtlünün sonuna bir (T) tanini ilave edilerek değil bir (S) küçük mücennep eklenerek yapılmıştır.
Bitme/karar bütünlüğü de diğer basit makamlar gibi tam olmayıp güçlü üstü de iki çeşnilidir.

Nikriz makamının güçlüsü beşli ile dörtlünün ek yerindeki neva perdesi olup bu perde üzerinde rast ve buselik dörtlüleri
bulunur. Bu sebeple güçlüde yarım karar bu çeşnilerden biriyle yapılır. Nevadaki yarım karar hangi çeşni ile yapılmışsa
yine bu perdede diğer çeşni ile yapılan karar asma karardır. Genellikle çıkıcı nağmelerde neva üzerinde rast çeşnisini, inici
nağmelerde buselik çeşnisini kullanmak uygundur.
Nikriz beşlisinin durak perdesinin bir tanini üstünde yani dügâh perdesi üzerinde hicaz dörtlüsü yer alır. Bu sebeple nikrizin
hicaz makam ailesiyle büyük bir yakınlığı vardır. Zaten güçlü üstündeki buselik ve rast çeşnileri hicaz ailesinin üst bölgeleridir.
Bu yakınlık dolayısıyla seyir sırasında hicaz, uzzal ve hümayun makamlarına geçkiler yapılır. Dügâh perdesindeki asma kalışla
birlikte nevada rastlı kalınırsa hicaz, yine aynı şekilde nevada buselikli kalınırsa hümayun, hüseynide uşşaklı kalınırsa uzzal
makamlarına geçkiler yapılmış olur. Bu perdelerin her biri birer asma karar perdesidir. Bunlardan başka yine hicaz ailesi ma-
kamlarında olduğu gibi nim-hicaz ve dik kürdi perdelerinde çeşnisiz, dügâh perdesinde de hicaz çeşnili asma kararlar yapılır.
Nikriz çeşni veya makamının rast ve uşşak çeşni ve makamlarına kolayca geçme kabiliyeti vardır. Nikriz makamı hamasi
yapısına uygun olarak en çok pest taraftan genişletilmiştir. Bu genişleme güçlü neva üzerinde bulunan rast dörtlüsünün
simetrik olarak aynen yegâh perdesine göçürülmesiyle yapılır.

52 53