Page 62 - ÇALGI EĞİTİMİ | UT 12

3. ÜNİTE

3.3. Neveser Makamı

Türk musikisinde bir bileşik makam.

“Yeni eser” anlamına gelen bu makam, Hamâmîzâde İsmâil Dede Efendi tarafından terkip edilmiş olup nihavend ma-
kamı dizisine bir bakiye diyezli do (nim hicaz) perdesinin ilavesiyle meydana gelmiştir. Durağı rast (sol) perdesi olan
neveser makamının dizisi, bu perde üzerindeki nikriz beşlisine beşinci derece neva perdesinde bir hicaz dörtlüsünün
eklenmesiyle oluşur.

İnici çıkıcı, bazen çıkıcı seyir karakterinde olan makamın sekiz sesli bir dizi ile gösterilebilmesi ve güçlüsünün de çeşnilerin
ek yerinde bulunması gibi basit makam kuralına uygun görülen yapısı dışında basit makam kuralına uyan bir görüntüsü
yoktur. Yerindeki nikriz beşlisindeki dörtlünün artık dörtlü olması, beşlisinin de dörtlünün sonuna bir tanini (T) ilavesiyle
yapılmayıp bir küçük mücennep (S) eklenerek meydana getirilmesi ve makamın karar duygusunun (bitme bütünlüğünün)
basit makamlar gibi kuvvetli olmaması vb. sebeplerden dolayı neveser bileşik makamlar sınıfına girer.
Neveser makamı dizisi, Batı müziği bakımından armonik minörün 4. derecesinin kromatik olarak yarım ses yükseltilme-
siyle oluşan ve “minör oryantal” adı verilen dizidir. Neveser makamının güçlüsü dizinin ek yerindeki neva perdesi olup
yarım karar hicaz çeşnisiyle bu perdede yapılır. Nota yazımında donanımına si ve mi için bakiye bemolü, fa ve do için
bakiye diyezi konulan makamın yedeni portenin 1. aralığında yer alan bakiye diyezli fa (ırak) perdesidir.

Makam genişlemesi hem pest hem tiz taraftan yapılabilir. Güçlü üzerinde bulunan hicaz dörtlüsünün simetrik olarak yegâh
perdesi üzerine göçürülmesi suretiyle pest taraftan yapılan genişleme sonucu yegâhta (yerinde) bir şedaraban makamı
dizisi meydana gelir. Tiz taraftan yapılan genişlemede ise güçlü üzerinde yer alan hicaz dörtlüsü, tiz durak gerdaniye
perdesi üzerine bir buselik beşlisi getirilerek nevâda hümâyun dizisi şeklinde uzatılır. Bu genişlemeler sonucu neveser
makamı bütün imkânlarıyla kullanıldığında yegâhta şedaraban, rastta neveser, nevada hümayun makamı dizilerinin iç
içe bulunduğu görülür.
Her iki genişlemenin meydana getirdiği bu on beş seslik ses merdiveni saz eserleri için uygulanabilirse de sözlü eserler
için fazladır. Zira her ses sanatçısında on beş seslik bir genişlik bulunmamaktadır. Bu sebeple sözlü eserler için bu
genişlemelerden birinin, özellikle tiz taraftakinin yapılması uygun olur. Neveser makamının asma kararları nim hicaz ve
dik kürdi perdelerinde çeşnisiz, dügâh ve yegâh perdelerinde hicaz çeşnili asma kararlar ile eviç ve hisar perdelerinde
yapılan çeşnisiz asma kararlardır.

Neveser makamının seyrine güçlü veya durak perdesi civarından başlanır. Diziyi meydana getiren çeşnilerde karışık
gezinip güçlü perdesinde hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır. Gerekli yerlerde yine karışık gezinilip asma kararlar gös-
terildikten ve istenirse genişlemiş bölgede dolaşıldıktan sonra ana dizi ile rast perdesinde nikriz çeşnili ve genellikle
yedenli tam karar yapılır.

Neveser Makamı Dizisi

Yerinde Nikriz Beşlisi Nevada Hicaz Dörtlüsü

Yerinde Neveser Makamı Dizisi

60 61