Page 6 - Biyoloji 10 | 2.Ünite

1 KALITIM VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

BÖLÜM

Bir karakterle ilgili genin aynı alellerine sahip canlılara homozigot (arı döl/saf döl) adı verilir. Ho-
mozigot bireyler ebeveynlerinden aynı alelleri almıştır. Bezelyelerde, tohum şekli karakterinde yuvarlak
tohum (D) ve buruşuk tohum (d) olmak üzere iki özellik vardır. Homozigot yuvarlak tohumlu bezelyenin
genotipi DD ile homozigot buruşuk tohumlu bezelyenin genotipi dd ile gösterilir (Görsel 2.2). Homozigot
bireyler mayozla tek çeşit gamet oluşturur.
Bir karakterle ilgili genin farklı alellerine sahip canlılara heterozigot (melez döl/hibrit) adı verilir.
Heterozigot bireyler ebeveynlerinden farklı aleller almıştır. Bezelyelerde heterozigot yuvarlak tohumlu
bezelye genotipi Dd ile gösterilir (Görsel 2.3). Heterozigot bireyler mayozla iki çeşit gamet oluşturur.

Homozigot Yuvarlak Homozigot Buruşuk Heterozigot Yuvarlak
Tohumlu Bezelye Tohumlu Bezelye Tohumlu Bezelye

DD dd Dd

Görsel 2.2: Homozigot bezelyeler Görsel 2.3: Heterozigot bezelye

Canlının dış görünüşünde, gözlenebilen ya da ölçülebilen özellikler fenotip olarak adlandırılır. Fe-
notip, etkisini gösteren genin harfiyle ifade edilir. DD ve Dd genotipli bezelyelerin fenotipi yuvarlaktır
ve D ile gösterilir. dd genotipli bezelyelerin fenotipi buruşuktur ve d ile gösterilir. Göz rengi, kan grubu,
renk körlüğü gibi fenotipik özelliklerin bazıları sadece genlerin etkisiyle; bazı fenotipik özellikler ise hem
genlerin hem çevrenin etkisiyle meydana gelir. Çevre şartları (ısı, ışık, nem, ilaçlar gibi) genlerin işleyi-
şinde değişiklikler yapar (modifikasyon) ancak genin yapısında bir değişiklik olmaz. İnsanda zekâ, boy
uzunluğu, derinin bronzlaşması gibi özellikler bu duruma örnek verilebilir.
Heterozigot durumda canlının fenotipinde etkisini gösteren aleline baskın alel (dominant/başat alel)
denir ve büyük harf ile gösterilir (A, B, C, D, E, ...). Diploit hücrelerde sadece homozigot hâlde fenotipte
etkisini gösteren alele çekinik alel (resesif alel) denir. Çekinik alel, baskın alelin varlığında fenotipte
etkisini gösteremez ve küçük harf ile gösterilir ( a, b, c, d, e, ...).
Baskın fenotipli bireylerin genotipi homozigot (AA) ya da heterozigot (Aa) olabilir. Çekinik fenotipli
bireylerin genotipleri homozigottur (aa).

BİYOLOJİ 10 82