Page 4 - Coğrafya 10 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü COĞRAFYA 10 1

1. ÜNİTE: Doğal Sistemler
Konu Türkiye’deki Toprak Tipleri ve Dağılışı 40 dk.
Kazanımlar 10.1.13. Türkiye’deki toprakların dağılışını etkileyen faktörler ile toprak tiplerini ilişkilendirir.

1. Yönerge Türkiye’de toprakların dağılışını etkileyen faktörlerin toprak tipleri ile ilişkilendirilmesi sağlanır.

Örnek Sorular:
Türkiye’de toprak oluşumu ve dağılışını etkileyen faktörlerle ilgili açıklamaları okuyup soruları
cevaplayınız.

Türkiye’de sıcaklık ve yağış koşullarının belirgin olarak değiştiği farklı iklim tipleri ile buna bağlı oluşan
bitki topluluklarının bulunduğu bölgelerde birbirinden farklı zonal toprak tipleri oluşmuştur.

Karadeniz iklim bölgesinde her mevsim bol yağış olması nedeniyle çözünme ve toprak oluşumu yıl
boyu sürer. Topraklarda yıkanma ve asitleşme belirginleşir. Orman örtüsü altında oluşan bu topraklarda,
sıcaklığın yeterli olduğu aşağı kesimlerde, humus miktarının fazla olduğu kireçsiz kahverengi orman
toprakları oluşur. Karadeniz’e bakan yamaçların yüksek kesimlerinde iğne yapraklı ormanların altında
çok yıkanmış, asitleşmiş ve humus oranı az podzol toprakları oluşur.

Akdeniz iklim bölgesinde sıcaklığın
yüksek ve yağışın yeterli olması, oksit-
lenmeyi artırır ve toprağın rengini kır-
mızılaştırır. Organik madde ayrışması
yıl boyu sürdüğü için bölgede toprağa
karışan humus miktarının az olduğu
terra rossa toprakları yaygındır.

Karasal iklim bölgelerinde kış döneminde sıcaklığın düşük olması ve don olayları ile yaz döneminin
kurak geçmesi, çözünme ve toprak oluşumunu yavaşlatır; organik madde ayrışmasını azaltır. Yağışın iyi-
ce azaldığı İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun alçak kesimlerinde yıkanma az olduğu için toprakta tuz
ve kireç oranı yüksektir. Bölgede görülen cılız bozkır bitki örtüsü nedeniyle organik madde bakımından
zayıf kahverengi step toprakları oluşmuştur. Yağışın kısmen arttığı İç Batı Anadolu ve İç Anadolu’nun
yüksek platolarında bitki örtüsünün biraz artmasıyla humus miktarı daha fazla olan kestane renkli step
toprakları oluşmuştur. Erzurum-Kars Platosu’nda yaz yağışları sayesinde ortaya çıkan uzun boylu gür
çayır örtüsü altında ise humus oranı yüksek siyah renkli çernezyom toprakları oluşmuştur.

Türkiye'de toprakların yeni oluştuğu, aşınmanın devam ettiği engebeli alanlarda, genç volkanik arazi-
lerde ve eski göl tabanlarında ana materyalin etkisinin belirgin olduğu intrazonal topraklar ile litosol,
kolüvyal ve regosoller gibi azonal toprak tipleri görülmektedir. Birikmenin etkili olduğu çukur, düzlük
ve kıyı alanlarında ise alüvyal toprakların oluşumu devam etmektedir. Türkiye'de yer şekillerinin eğim,
yükselti, bakı ve drenaj özellikleri toprakların dağılışını önemli şekilde etkiler. Türkiye'nin genellikle
yüksek ve engebeli olması toprak çeşitliliğini artıran önemli bir etkendir.

1. Türkiye’nin toprak tipleri çeşitliliği bakımından zengin bir ülke olmasının sebepleri nelerdir?

3