Page 20 - Coğrafya 11 | 1.Ünite

DOĞAL SİSTEMLER

Doğadaki bitki ve hayvan artıkları ayrıştırıcılar tarafından ayrıştırılarak amonyağa dönüştürülür. Amon­
yağın nitrat tuzlarına dönüşmesine nitrifikasyon, topraktaki azotun atmosfere geri dönmesine de denit-
rifikasyon denir. Denitrifikasyon olayı sayesinde atmosferdeki azotun devamlılığı sağlanır. Azotun bazı sü-
reçlerden geçerek canlılara aktarılması ve daha sonra tekrar atmosfere dönmesine ise azot döngüsü denir.
İnsanın azot dolaşımına müdahalesi, döngüyü önemli ölçüde bozarak atmosfere sa lınan azot miktarının
artmasına neden olmuştur. İnorganik azot gübrelerinin kullanımıyla tarımsal ve endüstri yel süreçler sonucu
oluşan azot bu artıştaki en önemli faktördür. Aşırı miktarda azot kullanımı, nehir ve göllerin asit etkisine
maruz kalmasına ve sera etkisi yapan azot oksit gaz konsantrasyonunun artmasına neden olmaktadır. Ayrıca
bu durum, deniz kıyılarında zehir etkisi yapan alg ve diğer zararlı otların çoğalmasına da beraberinde getir-
mektedir.

Su Döngüsü: Canlılar için yaşam kaynağı olan su, biyosferde en çok bulunan madde olup yeryüzünün
%71'ini kaplamaktadır. Dünya üzerindeki suların %97’sini okyanus ve denizlerde bulunan tuzlu sular, %3'lük
kısmını ise göl, akarsu, yer altı suyu ve buzullar şeklinde bulunan tatlı sular oluşturmaktadır. Vücutlarının
önemli bir bölümü sudan oluşan canlılar, hayatlarını de vam ettirebilmek için suya ihtiyaç duyar. Yeryüzün-
deki suların çok az kısmı tatlı su özelliğinde olup insanların kullanımına uygundur.
Okyanuslar ve denizler, yeryüzünün en önemli su depolarıdır. Yeryüzünde bulunan sular, sıcaklığın et­
kisiyle buharlaşarak atmosfere karışır ve buradaki bazı faaliyetler sonucunda yağış olarak tekrar okyanus ve
denizlere döner. Buharlaşan suların bir kısmı da rüzgârlarla taşınıp karalara yağmur, kar ve dolu olarak düşer.
Yağışlarla yeryüzüne ulaşan suyun bir kısmı, buharlaşarak tekrar atmosfere dönerken bir kısmı da yüzeysel
akış veya yer altı akışı ile göl ve denizlere ulaşır. Yeryüzünde bulunan sular; hidrosfer, litosfer, atmosfer ve
biyosfer arasında sürekli yer değiştirir. Suyun sıvı, katı ve gaz hâlde yeryüzü ile atmosfer arasında sürekli yer
değiştirmesine hidrolojik döngü ya da su döngüsü denir (Görsel 1.28). Bitki ve hayvanlar da terleme yoluyla
su buharının atmosfere ulaşmasını sağlayarak su döngüsüne katkıda bulunur.
İnsanlar tarafından suyun yönünün değiştirilmesi, yer altı suyunun aşırı tüketimi, sulak alanların kurutul-
ması gibi faaliyetler bazı göllerin küçülmesine veya kurumasına; bu durum da su döngüsünün bozulmasına
neden olmaktadır. Bitki örtüsünün tahrip edilmesiyle toprağa süzülmeler azalmakta, yüzeysel akış artmakta
ve sel, erozyon gibi olaylarda artış görülmektedir.

Yoğuşma
Kar
Yağmur

Terleme

Yer üstü sularının Yüzeysel akış
Buharlaşma buharlaşması

Sızma
Yer altı akışı

Görsel 1.28: Su döngüsü

30