Page 8 - Fizik 11 | Kavram Öğretimi Kitabı

2
FİZİK 11

1. ÜNİTE : KUVVET VE HAREKET > 1.1. Vektörler
Kavram : Vektör
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı GÖÇ 15 dk.
Çalışmanın Amacı Vektör kavramını tanımlayabilme.

Yönerge: Aşağıdaki metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.

Tür sayısı çok fazla olan kuşların neredeyse yarı-
sı, yaşadıkları yerden farklı bölgelere uzun yolcu-
luklar yaparak yaşam alanlarını değiştirir yani göç-
mendir (bk. Görsel). Göç sırasındaki yön tayini,
gündüz göçmenlerinde güneşin konumuna göre,
gece göçmenlerinde ise yıldızlara göre belirlenir.
Yıldızların çekim alanının yanı sıra gerek gece
ve gerekse gündüz göçmenlerinin yön tayininde,
yerkürenin manyetik çekim alanından da yarar-
landıkları bilinmektedir. Kuşlar, yerküre yüzeyinin
manyetik alan dalgalarının eğilim açılarını tayin Görsel: Göç yolunda kuşlar (Temsilî çizim)
edebilir ve bu sayede yönlerini bulabilir.
Kuşlar, göçleri sırasında bilim insanları tarafından çeşitli yöntemlerle takip edilmektedir. Bir araştırmada
kuşların hareketiyle ilgili vektörel büyüklükler incelenmiş ve kuşların hızlarının türlerine göre farklılık gös-
terdiği bulunmuştur. Bir göç yolunda ardıç kuşlarının deniz seviyesinde ve kuzeydoğu yönündeki uçuş
hızı 35,3 km/h olarak hesaplanırken bazı kuşların aynı rotadaki hızı, bu hızın iki katı olarak bulunmuştur.
Rüzgâr hızı da büyüklüğüne ve yönüne bağlı olarak göçmen kuşların yere göre uçuş hızını, buna bağlı
olarak da uçuş zamanını ve enerji tüketimini büyük oranda etkilemektedir. Kuşun yere göre hızı, kendi
hızı ile rüzgâr hızının bileşkesi alınarak bulunmaktadır. Eğer kuş ile rüzgârın uçuş doğrultusu ve yönü
aynı ise kuşun yere göre hızı, kuşun hızı ile rüzgâr hızının toplamına eşittir. Rüzgâr yönü, kuşun uçuş
rotasına göre karşıdan geliyor ise kuşun yere göre hızı, kuşun hızı ile rüzgâr hızının farkına eşittir.
Aşağıda haritada (bk. Şekil) dünyadaki büyük kuş göç yolları ve bir grup kuş için yer değiştirme vek-
törleri veril miştir. Ancak kuşların göçleri sırasında aldıkları yol ile yer değiştirmeleri birbirinden farklı
olabilmektedir.

d doğrultusu

Şekil: Dünyadaki büyük kuş göç yolları (yeşil, sarı, mor ve bordo renkler) ve yer değiştirme vektörleri (siyah renkli oklar)

Kuşların yer değiştirmeleri bir vektörle ifade edilir. Kuşların göçe başladıkları yer bu vektörün başlangıç
noktası, bu nokta ile varış noktaları arasındaki en kısa uzaklık ise bu vektörün büyüklüğüdür. Göç yolu
üzerinden göç eden bir grup kuş için yer değiştirme vektörü çizilmiştir. Kuşların hareket doğrultuları “d
doğrultusu” üzerindedir. Bu doğrultuda hareket ettikleri yön (ok yönü), kuşların yer değiştirme vektörle-
rinin yönünü verir.
5