Page 4 - Fizik 10 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü FİZİK 10 1

3. ÜNİTE > Dalgalar
Konu 10.3.2. YAY DALGASI 40 dk.
Kazanımlar 10.3.2.1. Atma ve periyodik dalga oluşturarak aralarındaki farkı açıklar.

1. Yönerge Atma ve periyodik dalga oluşumu arasındaki farkı açıklanır.
Sürtünmesiz bir ortamda ideal bir yayı geren el, yay doğrultusuna dik doğrultuda ve eşit zaman aralık-
larında sürekli olarak aşağı ve yukarı yönde hareket ettirilirse yay üzerinde Görsel 1'deki gibi genlikleri ve
dalga boyları eşit olan dalgalar oluşur. Bu dalgalara periyodik dalga denir. Yayı geren el, yay doğrultusu-
na dik olacak şekilde anlık olarak yukarı kaldırılıp tekrar ilk konumuna geri getirildiğinde ise yay üzerinde
Görsel 2'deki gibi bir dalga parçası oluşur. Anlık oluşturulan bu dalga parçasına atma (puls) denir.

Dalganın ilerleme yönü Atmanın ilerleme yönü

Görsel 1: Gerilmiş yayda periyodik dalga Görsel 2: Gerilmiş yayda atma

İlerleme yönü
Atmanın tepe veya çukur noktasının denge konu-
muna olan uzaklığına genlik (A), atmanın başlangıç A
Denge
noktası ile bitiş noktası arasındaki uzaklığa ise atma- konumu
nın genişliği (x) denir (Görsel 3). x

Görsel 3: Bir atmada genlik ve genişlik

İlerleme yönü
Atma üzerindeki noktaların titreşim yönleri bulu-
nurken atmanın bir süre sonraki konumu çizilir.
Atma ilerlerken ön tarafındaki noktalar denge konu-
mundan uzaklaşırken arka tarafındaki noktalar den-
ge konumuna yaklaşır (Görsel 4).
Denge
konumu
Görsel 4: Atma üzerindeki noktaların titreşim yönleri
Örnek Sorular
1 I. Su dalgaları
II. Yay dalgaları
III. Ses dalgaları
Yukarıdakilerden hangileri periyodik dalgalar hâlinde yayılabilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) I ve III. E) I, II ve III.
Cevap: Su, yay ve ses dalgaları periyodik dalgalar hâlinde yayılabilir. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.

2 Gergin bir yayda oluşturulan X, Y ve Z atmaları üzerindeki
bazı noktaların titreşim yönleri şekildeki gibidir. X Z
Buna göre X, Y ve Z atmalarından hangilerinin ilerleme Y
yönü mavi renkli okla gösterilen yöndedir?

Cevap: X, Y ve Z atmaları üzerinde verilen noktalar denge konumundan uzaklaşmaktadır. Bu nedenle bu noktalar atmanın ilerleme
yönündeki noktalardır. Y ve Z atmaları mavi renkli okla gösterilen yönde ilerlemektedir.
3