Page 89 - UT (THM) 11

ETÜT VE ESER İCRASI

OKUMA PARÇASI

TOKAY, Mehmet Fehmi
(1889-1959)

Türk Musikisi Bestekârı

İstanbul Üsküdar’da Tabaklar Mahallesi'nde doğdu. Babası Dîvân-ı Muhâsebât murakıplarından Hüsnü
Bey, annesi Üsküdar’da Harmanlık Mektebi Müdiresi Şadiye Hanım’dır. İlk öğrenimini Üsküdar’da Rav-
za-i Terakkî Mektebi’nde tamamladıktan sonra Toptaşı Askerî Rüşdiyesi ve İdâdîsi’nden mezun oldu.
1907’de Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun içindeki Hendese-i Mülkiyye-i Şâhâne’ye kaydolduysa da
araya giren Balkan ve I. Dünya savaşları yüzünden ancak 1920’de mezun olabildi. Kocaeli, Ankara, Bolu,
Çankırı, Kütahya ve Trabzon’da Nâfia Vekâleti müdürü, mühendisi, başmühendisi ve müşavirliği görev-
lerinde bulundu. 1938 yılı sonlarında Nâfia Vekâleti Şose ve Köprüler Dairesi reis muavini oldu. Aynı ku-
rumun müşavirliğinden emekliye ayrılınca (1954) bir süre İstanbul Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü’nde
sözleşmeli olarak çalıştı. Hayatının bundan sonraki kısmını mûsiki çevrelerinde geçirdi. 28 Haziran 1959
tarihinde Fransız Hastahanesinde kalp krizinden öldü ve Karacaahmet’te aile mezarlığına defnedildi.
Hâfızasındaki dinî ve din dışı eserlerin zenginliğiyle bilinen Fehmi Tokay özellikle bestelediği şarkılarla
dönemin mûsikişinasları arasında önemli bir yer edinmiştir. Küçük yaşlarında evlerinde düzenlenen,
kemânî Aleksan, Ali Rifat (Çağatay), kemençeci Salih (Benli), Kemal Niyazi (Seyhun), Ûdî Nevres Bey,
hânende Kaşıyarık Hüsamettin Bey gibi seçkin mûsikişinasların katıldığı mûsiki toplantıları onun mûsi-
kideki ilk dönemini teşkil etmiş, ardından babasından aldığı derslerle mûsiki çalışmalarına başlamıştır.
1919’da babasının da hocası olan Yeniköylü Hâdi Bey’in evinde yapılan mûsiki meşklerine iftirak etmiş,
ondan pek çok klasik eserle birlikte ilâhi, tevşih ve durak meşketmiş, ayrıca dinî mûsiki tavrı öğrenmiş-
tir. Bu arada dergâhlara devam ederek dinî mûsiki repertuvarını geliştirmiş, Rauf Yektâ Bey’den eserler
meşketmiş, Yenişehirli Ferid Efendi’den edebiyat ve tasavvuf dersleri almıştır.

Bestelerinde klasik üslûptan ayrılmamaya özen gösteren Fehmi Tokay özellikle güfte seçimindeki ti-
tizliğiyle tanınırdı. Beste, semâi, şarkı, durak, nefes ve ilâhi formlarında 130’a yakın eser bestelemiş
(123 eserinin listesi için bk. Öztuna, II, 398-399), on zamanlı Türk evferi adlı bir usul terkip etmiştir. İlk
bestesi, "Ne durursun gafil insan" mısrayla başlayan hüzzam ilâhisi (1917), son eseri, "Ne neyim var ne
meyim ne de bir sâkî-i dilcû" mısrayla başlayan şehnaz şarkısıdır (1959). İlk şarkısı 1941’de bestelediği,
"Gülle heme bezm-i visâliz gerçi hâr olsak da biz" mısrayla başlayan tâhir-bûselik eseri olup en başarılı
dinî eserinin, "Muhammed’den diğer yok vâsıl olmuş kābe kavseyne" mısrayla başlayan müstear durağı
olduğu söylenir. Bestekârlıktaki en verimli dönemi 1941-1945 yıllarıdır. Eserleri arasında, “Benzemez
kimse sana tavrına hayrân olayım” mısrayla başlayan bayatî, "Geçti bahâr hazân erdi bu yerde" mısrayla
başlayan bûselik, "Terket beni artık yetişir sende vefâ yok" mısrayla başlayan hicaz, "Aşkı seninle tattı
hicranla yandı gönül" mısrayla başlayan hümâyun, “O âhû bakışlara bir anda kandın gönül” mısrayla
başlayan karcığar, "Tutam yâr elinden tutam çıkam dağlara dağlara" mısrayla başlayan hüseynî, "Bitmez
tükenmez bu dert ömür diyorlar buna" mısrayla başlayan mâhur, "Bir bakışla bağladın zülfüne şeydâ
dili" mısrayla başlayan rast şarkılarıyla, "Allah diyelim dâim Mevlâ görelim neyler" mısrayla başlayan
rast ve, "Gelin Allah diyelim" mısrayla başlayan uşşak ilâhileri en sevilenlerden bazılarıdır. Ankara Mû-
siki Cemiyeti’nin kurucusu olan ve görevli bulunduğu yerlerde mûsiki dernekleri kurarak öğrenci ye-
tiştiren Fehmi Tokay nota öğrenmemiş, şarkılarını çoğunlukla Cüneyt Orhon, Nevzat Atlığ ve Alâeddin
Yavaşça notaya almıştır. Gamze Ege Köprek Fehmi Tokay’ın Hayatı, Eserleri ve Mûsikimize Etkileri adıyla
bir yüksek lisans tezi (1996, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Filiz Kaya da Fehmi
Tokay’ın Hayatı ve Eserleri ismiyle bir mezuniyet çalışması (2001, İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Mû-
sikisi Devlet Konservatuvarı Çalgı Eğitimi Bölümü) hazırlamıştır
TDV İslam Ansiklopedisi

86 87