Page 73 - ÇALGI EĞİTİMİ KEMANE 12

3.
ÜNİTE OKUMA PARÇASI

KÜLTÜREL MİRAS OLARAK TUVA MÜZİĞİ

Tuvalar Güney Sibirya’da, Rusya Federasyonu içerisinde yaşayan Türk kökenli bir topluluktur. Diğer Türk
topluluklarından farklı olarak Budist inanca sahiptirler. Şamanizm de Tuva’da canlı olarak yaşamaktadır.
Fakat Tuvaların dünyada tanınmasını sağlayan en önemli kültür unsurları kendilerine has müzik türleri olan
ve sadece usta kişilerin söyleyebildiği gırtlak ezgileridir.

Gırtlaktan şarkı söyleme geleneği Tuvaların komşuları olan Hakaslarda, Altaylarda, Sahalarda, Moğollarda
ve hatta dünyanın farklı yerlerinde de vardır. Fakat dünyada kabul gören bir gerçekliğe göre en iyi gırtlak
şarkısı icracıları Tuva’dan çıkmaktadır ve en yaygın şekilde gırtlak şarkıları Tuva’da söylenmektedir. Höö-
mey genel adıyla bilinen Tuva gırtlak şarkılarının pek çok türü bulunmasına karşılık dört türü en yaygın
bilinenleridir. Bu türler kargıra, borbannadır, sıgıt ve ezengiler olarak adlandırılır. Bu adlar gırtlak şarkısının
ritminin yavaş ve hızlı oluşuna, ritimde kullanılan çalgılara göre farklılaşmaktadır. Tuvaların bu müzik türleri
uzun yıllardır Batıda büyük ilgi görmektedir. Bu türün usta yorumcuları dünyanın çeşitli yerlerinde Tuva
müziğinin, dolayısıyla Tuva kültürünün taşıyıcılığını yapmakta, bir kültür unsuru olarak müziği kullanarak
ülkelerini ve insanlarını dünyanın çeşitli ülkelerinde tanıtmaktadırlar.

Tuva insanının en önemli özelliği yaşadığı tabiatla bütünleşmesidir. Zor Sibirya şartlarında insanoğlunun
varlığını sürdürebilmesi tabiatla uyum içinde olmasıyla mümkündür. Tabiatla uyum içerisinde olmak onun
şartlarına uyum göstermekle olabilir. Bu uyumu gösterebilmek için tabiat, çevredeki bitkiler, hayvanlar, on-
ların hangi durumlarda nasıl tepki gösterdikleri iyi bilinmelidir. Binlerce yıldır bir parçası olduğu coğrafyayla
bütünleşen Tuvalıların kültürlerinin her alanında bunun izleri görülür. Dağların, suların, ormanların sahip-
leri (iyeleri) vardır. Dağdaki, ormandaki her canlı bir değer taşır. Toplum bu değeri anlayıp yorumladıkça
yukarıda bahsettiğimiz yaşama kolaylığı sağlanmış olur.

Tuvalılar, hemen her toplulukta olduğu gibi, sevinçlerini, sevgilerini, hüzünlerini ırlar yoluyla dile getirirler.
Ir Tuvalıların genel halk kültürü içerisindeki türküleri sayılabilir. Irların bir çeşidi olan kojamıktar Tuva top-
lumundaki insanların Türkü yoluyla birbirleriyle atıştıkları türün adıdır. Kojamık kızlı oğlanlı grupların bir-
birleriyle atışmaları için kullanıldığı gibi, herhangi iki farklı yerleşim yerinden insanların birbirlerini yermek
veya övmek için de kullandıkları bir türdür.

Fakat bizim burada bahsedeceğimiz höömey genel adıyla bilinen, Sibirya toplulukları ve Moğolistan’da
da yaygın olarak kullanılan gırtlak ezgileridir. Bu tarz Batılılar tarafından Throat Singing (Trot Singing) veya
Overtone Singing (Ovırton Singing) olarak adlandırılır. Höömey müziği bir çalgı eşliğinde söylenebildiği gibi
çalgısız olarak da söylenebilir. Pek çok çeşidi bulunan höömeyin temel özelliği daha çok gırtlaktan aynı
anda birden farklı sesin bir ritim esasında çıkarılabilmesidir. Gırtlak şarkıcısı, öyle bir ses yaratır ki, bu
herhangi bir sıradan konuşurun veya şarkıcının sesine benzemeyen, aynı anda iki farklı sesin armonisini
oluşturan bir şelale uyumundadır.

Tuvaca höömey kelimesi Moğol kökenli khoomeyden gelir ve anlamı “gırtlak”tır. Tuvalıların inancına göre
ilk müzikler tabiatta suyun sesinden, rüzgârın hışırtısından, tabiattaki canlıların seslerinden doğmuştur.
Tabiattaki her varlığın bir iyesi vardır ve bu iyelerin ruhları kendilerince tınılar, sesler çıkarırlar. İşte bütün
bunlar müziğin çıkış noktalarıdır. Tuva’da günümüzde de yaygın olarak yaşayan kamlık (şaman) inancına
göre göklerde ve yerde var olan her nesnenin ruhu vardır. Kam, bu ruhlarla irtibata geçme yeteneği olan
kimsedir. Dolayısıyla kam her canlının, her nesnenin çıkardığı sesi taklit eder. Çoğu tabiatın içinde çobanlık
yapan Tuva insanı da içinde bulunduğu, sesini işittiği tabiat içindeki canlı ve nesnelerin bu seslerini taklit
etme yeteneği geliştirir. İşte bahsettiğimiz höömey müziğinin kökleri Tuva insanının çevresiyle kurduğu bu
ilişkiyle bağlantılıdır.

Tuva Cumhuriyeti Hükümeti 31 Ocak 1993 tarihinde Uluslararası Höömey Merkezini kurmuştur. Bu merke-
zin amaçları arasında; Höömeyin korunması ve geleneksel kültürün geliştirilmesi; höömey konulu bilimsel
araştırma organizasyonu yapmak; bir kayıtlar arşivi oluşturmak; uluslararası müzik yarışmalarına katılmak,
höömey için dünya halkları arasında konferanslar ve festivaller organizasyonları yapmak da bulunmaktadır.

ARIKOĞLU, Ekrem. (2016). Kültürel Miras Olarak Tuva Müziği
72