Page 28 - THM TEORİ VE UYGULAMASI (ORTAK-TSM) 12

1.6. DIVAN

1.6.1. Divan Kavramı

Geçmişte şairlerin şiirlerini alfabetik sırayla topladıkları defterlere “divan” denilmiştir (örneğin, Nedim
Divanı, Baki Divanı vb.). Selçuklu ve Osmanlıda üst düzey devlet adamlarının yaptıkları toplantılar ve buna
benzer şekilde, Konya’da halkın ileri gelenlerinin yaptıkları toplantılar da “divan” şeklinde adlandırılmıştır.
Bu toplantılarda “divan” adı verilen sedirlere oturulmasının bu adlandırmayı etkilemiş olması muhtemeldir.
Divan, aynı zamanda bağlama ailesi çalgılarından büyük boy olanına verilen isimdir.
Türk halk müziğinde ise divan, gerek Anadolu halk şairlerine gerekse bazı divan şairlerine ait olan şi-
irlerin mahallî ezgilerle müziklendirilmiş hâlidir. Daha ziyade şehir kökenli olan divan; Ankara, Diyarbakır,
Elazığ, Erzurum, Kastamonu, Kerkük, Konya, Mardin ve Şanlıurfa gibi geçmişte yönetim veya kültür mer-
kezi olan şehirlerde yaygın bir uzun hava türüdür. Divanlar isimlerini ezgi olarak ait oldukları yöreden alırlar
(Harput Divanı, Mardin Divanı vb.).

1.6.2. Divanların Makamsal Yapısı

Divanlar genellikle hüseyni, muhayyer, uşşak, hicaz ve saba makamlarındadır. Pesten tize doğru aşama
aşama yükselen bir ezgi yapısı gösterir. Bu olgu giriş, gelişme, sonuç olarak da özetlenebilir. Her aşama
ezgi bakımından ayrı bir renk taşır. Divanların ses genişliği genellikle bir oktavdır, fakat az da olsa bir oktavı
aşan divanlar da vardır. Resitatif özellik gösteren divanların icrası son derece zordur ve ustalık gerektirir.
Divanların başında ve söz aralarında “ayak” adı verilen usullü-ritmik çalgısal bölümler vardır. Bu çalgısal
bölümler genelde 2 / 4 ya da 4 / 4’lük ölçülerde olur. Bazı divan ayakları uzun olmaları ve zengin bir melodik
yapı sergilemeleri nedeniyle sözel bölümleri olmadan tek başlarına çalgısal eserler olarak da çalınmaktadır
(Örneğin, Konya Divan Ayağı, Urfa Divan Ayağı vb.). Divanların sözel bölümlerinde ise dem tutma şeklinde
çalgı eşliği yapılır. Divan ezgilerinde en çok kullanılan çalgılar bağlama, kanun, keman, ut ve klarnettir.

1.6.3. Divanların Sözel Yapısı

Divanlardaki şiirler aruz ölçüsünün “fâilatün fâilatün fâilatün fâilün” kalıbında ya da 15’li hece ölçüsün-
dedir. Ancak katma sözlerin eklenmesiyle ölçüde ve uyakta bozukluklar oluşabilir. Divanlarda en çok “ah”,
“ağam”, “ah balam”, “ah ağam”, “aman”, “aman aman”, “ey balam”, “vah” gibi katma sözler kullanılmaktadır.
Bilinen iyi divan icracıları Abdülvahit KÜZECİOĞLU, Celal GÜZELSES, Enver DEMİRBAĞ, Hafız Os-
man ÖGE, Kazancı Bedih (Bedih YOLUK) Mahmut GÜZELGÖZ vb. isimlerdir (Görsel 1.4).

Görsel 1.4: Divan türü uzun havaların önemli icracılarından (solda) Abdülvahit KÜZECIOĞLU ve
(sağda) Kazancı Bedih

26