Page 33 - THM TEORİ VE UYGULAMASI (ORTAK-TSM) 12

1.7. GURBET HAVASI

1.7.1. Gurbet Havası Kavramı

Gurbet, Arapça kökenli bir kelime olup kişinin doğduğu yerden, vatanından ayrı olması, başka bir şehir-
de ya da ülkede yaşaması anlamlarını taşımaktadır. Gurbet havaları ise Teke yöresinde icra edilen, Avşar
Türkmenlerine özgü uzun havalardır ve Milas’ta “kerip”, “karip” (garip) havası, Acıpayam’da “guval” (kaval)
havası isimleriyle de bilinir.
Teke yöresi Anadolu’nun güneybatı kesiminden başlayıp Toros Dağları boyunca güneye doğru uzanır
ve Burdur, Afyon (Dinar, Başmakçı), Antalya (Cevizli, Akseki, Manavgat, Alanya), Denizli (Acıpayam, Kızıl-
hisar, Honaz), Isparta (Yalvaç, Şarkikaraağaç) ve Muğla (Fethiye, Ortaca) gibi şehirleri kapsar.
Geçmişten beri yöredeki ezgi ve oyun türlerinin başına genellikle Teke sözcüğü eklenmiştir (Teke zort-
latması, Teke gaydası, Teke zeybeği vb.). Teke isminin, bu yörede kurulmuş olan Teke beyliğinden geldiği
düşünülmektedir. Ayrıca yörede yetiştirilen küçükbaş kara davar hayvanının adının teke olması ve “Teke
zortlatması” oyununun hareketlerinin teke hayvanın zıplayışlarına benzemesi, Teke adının bu hayvanın
isminden geldiğini de düşündürmektedir.

1.7.2. Gurbet Havalarının Makamsal Yapısı

Gurbet havalarının en önemli özelliği, icra esnasında kimi seslerin ya pesten tize doğru (glissando) ya
da tizden pese doğru (ters glissando) kaydırılarak birbirine bağlanmasıdır. Hem enstrümanda hem seste
yapılan bu uygulama, gurbet havalarının dinlendiğinde kolayca ayırt edilmesini sağlar. Gurbet havaları ge-
nellikle inici özelliktedir. Ezgiler çoğunlukla karcığar, hüseyni ve muhayyer makamlarındadır. Hale GÜR’ün
Muğla’dan derlediği “Ben Garibim” isimli hicaz makamında bir adet gurbet havası da mevcuttur. (Coşkun,
1993: 48) Ses genişliği olarak bakıldığında bazı gurbet havalarının bir oktavı aştığı, bazılarının ise bir ok-
tavdan daha az ses aralığına sahip olduğu görülür.
Gurbet havalarının sözel bölümü seslendirilmeden önce yörede yaygın olarak kullanılan kaval, sipsi,
kabak kemane, üç telli, cura ya da bağlama çalgılarından biriyle açış yapılır. Eğer açış telli çalgılarla yapılı-
yorsa hem açış hem de söz aralarındaki çalgısal bölüm 5 / 8’lik ya da 7 / 8’lik tartımda usullü olarak çalınır,
sözel bölümde ise çalgı yine aynı tartımda dem tutarak eşliğe devam eder.
Gurbet havalarının sonuna mutlaka oyun havası niteliğinde ezgiler eklenir. Teke zortlatması, kıvrak zey-
bekler, kesinti zeybekleri ve kabaardıç oyun ezgileri bunlara örnek olarak verilebilir. Bu sayede gurbet ha-
vasının hüzünlü etkisi dağıtılmış olur.

1.7.3. Gurbet Havalarının Sözel Yapısı

Yöre halkının yaşadığı her türlü olayı konu edinebilen gurbet havaları özellikle özlem, gurbet, ayrılık,
aşk, ölüm ve yiğitlik gibi konuları işler. Ezgi yapısındaki dokunaklılık geçmişte yaşanmış olayların şimdi ya-
şanıyormuşçasına hissedilmesini sağlar. Gurbet havalarının sözleri anonimdir. Dizeler genellikle 11’li hece
ölçüsündedir. Dizelerin başında, ya da sonunda “of”, “ah”, “de”, “hey”, “aman”, “aman of”, “beyler”, “beyler
of”, “haydülen”, “efendim” gibi katma sözler kullanılmaktadır.
Gurbet havalarının en önemli icracıları Burdurlu Hafız Rıza YAĞIZ, Fevzi BURDURLU, Ahmet Ali SEL-
ÇUK, Hale GÜR gibi isimlerdir (Görsel 1.5).

Görsel 1.5: Gurbet havalarının önemli icracılarından Hale GÜR

31