Page 36 - THM TEORİ VE UYGULAMASI (ORTAK-TSM) 12

1.8. HOYRAT

1.8.1. Hoyrat Kavramı

Hoyratlar, Doğu ve Güneydoğu Anadolu yörelerinde özellikle Diyarbakır, Elazığ, Şanlıurfa gibi şehirlerde
ve Türkmenlerin yaşadığı Irak’ın Kerkük şehrinde icra edilen uzun havalardır. Ayrıca az da olsa Erzurum,
Erzincan ve Sivas yörelerinde de söylenmektedir. Hoyratlar yöresel olarak “horyat”, “koyrat”, “koryat” ve
‘‘yüksek hava’’ şeklinde de adlandırılır.
Hoyratlar; sohbet toplantılarında, kır eğlencelerinde, kına geceleri ve düğünlerde, bağ ve bahçelerde
çalışırken vb. ortamlarda seslendirilmektedir. Bu ortamlarda karşılıklı hoyrat söyleme geleneği de vardır.

1.8.2. Hoyratların Makamsal Yapısı

Hoyratlar, sert ve kuvvetli bir ifadeyle okunur. Ses genişliği değişebilen hoyratların bazıları 4-5 ses içeri-
sinde dolaşırken bazıları ise 11’li ses aralığına ulaşmaktadır. Geniş ses aralığında olanlar “kalkma”, “aşma”,
“çıkma”, “yıkma” ya da “ezme” adlarını taşıyan birkaç mertebeden ibaret ezgilerle icra edilir.
Hoyratlar ut, cümbüş, kanun, keman, klarnet, bağlama vb. çalgılar eşliğinde seslendirilir. Kerkük’te
muhalif, beşiri, muçula, yetimi, yolçı, mazan; Şanlıurfa’da beşiri, ibrahimi, acem, kürdi ve kesik hoyrat;
Harput’ta şirvan, bağrıyanık, kürdili, kesik, beşiri ve varsak hoyrat en çok bilinen ve en yaygın söylenen
hoyratlardandır (Ekici, 2009: 31). Harput’ta bayati, uşşak ve hüseyni makamlarıyla seslendirilen hoyratlara
“şirvan hoyratı”, hüseyni ve bayati makamlarıyla seslendirilenlere “bağrıyanık hoyrat”, hüseyni makamıyla
seslendirilenlere “kürdili hoyrat”, muhayyer makamıyla seslendirilenlere “kesik hoyrat”, rast makamıyla ses-
lendirilenlere ise “beşiri hoyrat” denir (Emnalar, 1998: 360).

1.8.3. Hoyratların Sözel Yapısı

İsimlerini genellikle yer, memleket, kişi, meslek adları ve kişi durumunu belirten sıfatlardan alan hoyrat-
lar; yiğitlik, sevgi, sevgili, gurbet, keder, yas, umut, özlem, nasihat, doğa vb. konuları işler. Sözler (4+3),
(3+4), (5+2) veya (2+5) iç yapılanmalı 7’li hece ölçüsünde yazılmıştır. “Ağam”, “baba bugün”, “oğul”, “vala
gurban”, “aman zalım”, “zalım ah”, “hele zalım”, “ah hele” gibi katma sözler sıkça kullanılır. Başta, ortada ve
sonda eklenen bu katma sözlerle 7’li hece ölçüsü bozulur.
Hoyratların en önemli özelliği “cinaslı uyak” ile yazılmış olmalarıdır. Diğer bir ifadeyle, hoyratlar cinaslı
manilerin uzun hava olarak ezgilendirilmiş şeklidir. Hoyratların büyük çoğunluğu dört dizeden oluşmakta
olup ilk dizesi eksik hecelidir. Bu dize kendinden sonraki dizelere ayak vermektedir. Ayaklar, söylenişi aynı
veya birbirine yakın, ancak anlamları farklı olan kelimelerden seçilir. Hoyratların 1, 2 ve 4. dizeleri kafiyeli,
3. dizesi ise serbesttir.

Dört dizeli hoyrat sözlerine örnekler:

Yaradan var Eski sini
Yeri göğü yaradan var Yeni kap eski sini
Tabip yaram değme Uyma eller sözüne
Bende her yaradan var Sev dostun eskisini
(Anonim) (Anonim)

Kara gözler Yara sızlar
Bu mudur kara gözler Ok değmiş yara sızlar
Gemim deryada kaldı Yaralının hâlinden
Yelkenim kara gözler Ne bilsin yarasızlar

(Anonim) (Anonim)

34