Page 130 - THM TEORİ VE UYGULAMASI 12

3.3. HÜZZAM MAKAMI

Türk sanat müziğinde hüzzam makamı, bestekârlar tarafından çokça ilgi gösterilmiş bir makamdır. Türk
halk müziğinde ise özellikle âşıkların ve halk ozanlarının çalıp söyleme geleneği kapsamında bu makamı
kullandığı bilinmektedir. Bununla birlikte Balkanlarda yaşayan Türk topluluklarından, özellikle Bulgaristan
Deliorman bölgesi Türklerinden derlenmiş türkülerde hüzzam makamının en karakteristik örnekleri de mev-
cuttur. Türkiye’de Erzurum ve yöresinden derlenen “Tatyan havası” olarak adlandırılan kalıp ezgiler ve
türkülerde de hüzzam makamı kullanılmıştır. Tatyan türündeki bu sözlü eserlerin şiirsel yapılarının, divan
edebiyatı aruz kalıpları ile Arapça, Farsça sözcüklerin kullanımından oluştuğu görülür. Tatyanlar, gelenek-
sel Türk sanat müziği şarkı formuna benzerlik gösteren “zemin-nakarat-meyan-nakarat” yapısı ve hüzzam
makamının kullanılması yönüyle özel bir türdür. Hüzzam makamındaki ve bu makamın dizisindeki türküler,
ezgiler Türkiye’de özellikle kent merkezlerinden derlenmiş olup bu merkezlerde bulunan ve klasik şairlere,
bestekârlara öykünen âşıklarca dile getirilmiştir. İstanbul, Ankara başta olmak üzere Konya, Kayseri, Ço-
rum, Antakya, Ordu, Şanlıurfa gibi geçmişte ve günümüzde büyükşehir konumunda olan yörelerden derle-
nen türkü ve ezgilerde de hüzzam makamının kullanıldığı görülmektedir.
Durak: Segâh (si ) perdesidir.
Seyir: İnici-çıkıcıdır.
Dizi: Hüzzam beşlisinin üçüncü derecesi olan neva perdesine, hicaz hümayun makamı dizisinin eklen-
mesiyle meydana gelmiştir.

HÜZZAM MAKAMI = SEGÂHTA HÜZZAM BEŞLİSİ (S+T+S+A12+S) + NEVADA HİCAZ HÜMAYUN MA-
KAMI DİZİSİ {NEVADA HİCAZ DÖRTLÜSÜ (S+A12+S) + GERDANİYEDE BUSELİK BEŞLİSİ (T+B+T+T)}

Hüzzam Makamı Dizisi

Nevada hicaz dörtlüsü Gerdaniyede buselik beşlisi Ï ú
Ï 3
Ï
& ú 5 Ï ú Ï 4 Ï 8 ú
S T S A12 S T B T T

Nevada hicaz hümayun makamı dizisi
Yerinde hüzzam beşlisi

Hüzzam Makamı Dizisini Oluşturan Perdeler

Si (segâh), do (çargâh), re (neva), mi (hisar), fa (eviç), ince sol (gerdaniye), la (muhayyer), si
(sünbüle), ince do (tiz çargâh), ince re (tiz neva)
Güçlü: Üzerinde hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılan re (neva) perdesidir.
Yeden: Kürdi (la ) perdesidir.
Donanım:Türk sanat müziğinde si , fa , mi donanıma yazılır. Halk ezgilerinde bu makamdaki
2
türkü ve ezgiler notaya alınırken mi , mi ve fa perdeleri kullanılmaktadır. Hüzzam makamının dizisi
geleneksel Türk sanat müziğinde segâh (si ) perdesinde karar verirken, Türk halk müziğinde ise si natürel
perdesi üzerinde karar verilir.
Genişlemesi: Pest tarafta; dügâh perdesinde uşşaklı (inici karcığar), rast perdesinde rastlı (basit suzi-
nak) genişlemeler kullanılır.
Tiz tarafta; eviç perdesinde hicaz ya da segâhlı, gerdaniye perdesinde buselikli, tiz segâhta segâh çeş-
nili genişlemeler kullanılır.

129