Page 14 - ÇALGI EĞİTİMİ TAR 9

TAR
9 TAR HAKKINDA GENEL BİLGİLER

1. TAR HAKKINDA GENEL BILGILER

Hazırlık Çalışması

• Tarın tarihi ve Azerbaycan tarı ile ilgili araştırma yapınız.
• Tanınmış tar sanatçılarının tar icralarını izleyerek tarın yapısı, tutuşu, tınısı ve çalımıyla ilgili
gözlem yapınız.
• Tarın icra edildiği musiki coğrafyasıyla ilgili araştırma yaparak farklı ülkelerdeki tar
icralarından oluşan bir kayıt hazırlayınız ve arkadaşlarınızla paylaşınız.

1.1. Tarın Tarihçesi

Tar, Azerbaycan ve İran başta olmak üzere bazı Orta Asya ülkeleri ve Kafkasya ile Türkiye’de
Kars, Iğdır ve civarında yaygın olarak kullanılan mızraplı bir halk çalgısıdır. Tarın kelime anlamı
“tel” dir ve esasen Farsça bir kelimedir. Tar çalan kimseye tarzen adı verilir. Tar çalgısıyla ilgili en
eski yazılı kaynaklar 10. yüzyıla ait olduğundan bu çalgının tarihinin 10. yüzyıldan başladığı kabul
edilmektedir. X. asır şairlerinden İranlı Baba Tahir'in "Yer ve Gök şiirinde tar adı geçen bir bölüm:
Kanadı kırılmış guşa benzer bir üreğim vardır,
Derya kenarında oturmuş gemi kimiyem.
Hamı (herkes) deyir ki, "Tahir tar çal"
Gırılmış tardan ses çıkar mı?

XI. asırda yaşamış Azerbaycan şairi Getran Tebrizi "Divan'ında" tarın
adından bahsediyor.
"Bülbülün nağmesi, suların şırıltısı
Cenk, tar ve rebap seslerine garışmışdır."

Menşei aynı olsa da çağdaş Azerbaycan tarı (Görsel 1.1);
yapısı, tel sayısı ve çalma şekli gibi özellikleri açısından İran tarından
hayli farklıdır. 19. asra kadar Azerbaycan’da, halen İran’da çalınmakta
olan beş telli tar -ki bu tar da sonraları altı telli hale getirilmiştir-
kullanılmakta iken asrın ikinci yarısında Azerbaycan müziğinin
a b en önemli şahsiyetlerinden olan tarzen Mirze Sadık Esedoğlu-
Sadıkcan, tarın yapısında, akustik prensiplerinde köklü değişiklikler
Görsel 1.1: a) Azerbaycan tarı, yapmıştır. Mirze Sadık Esedoğlu, tarın teknesini eskiye oranla daha
b) İran tarı derin kazıyıp incelterek onun ağırlığını azaltmış, yüzünün çapını
hayli genişletmiştir. Bu sayede tarın akustik ses hacmi artmış ve o

zamana kadar diz üzerine konularak çalınan bu çalgının göğüs üzerinde -ve böylece ayakta da-
çalınmasına imkân yaratılmıştır. Mirze Sadık Esedoğlu tel ve perde sayısında da değişiklikler
yapmış, tarı on bir telli ve yirmi iki perdeli bir çalgı aleti haline getirerek onun icra tekniklerinin
imkânlarını genişletmiştir. Türkiye’de icrası ve eğitimi gerçekleştirilmekte olan tar, Esedoğlu’nun
yeniden tasarladığı ve Azerbaycan (veya Kafkas) tarı olarak da bilinen bu çalgıdır.

Tar, esas itibariyle bir halk çalgısı olmakla birlikte Azerbaycanlı besteciler tarafından 20. yüzyılın
başlarından itibaren yapılan değerli çalışmalar sayesinde oldukça zengin bir beste repertuvarına
da sahiptir. Tar ve senfonik orkestra için ilk konçerto, Azerbaycanlı besteci Hacı Hanmemmedov

12