Page 667 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 326

8. ÜNİTE > Haber Metni Kazanım A.4.11: Metinde fikrî, felsefi veya siyasi akım, gelenek veya anlayışlarının yansımalarını değerlendirir.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Haber Metinlerinde Tarihî Şahsiyetler 35 dk.
Haber metinleri aracılığıyla Türk milletine ait değerleri ve bu değerleri kaybetmeme mücadelesinde öne çıkan
Amacı Bireysel
şahsiyetleri tanıyabilmek.
Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinden hareketle soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Türkçeye Sevdalı Bir Şair: Ali ŞîrNevaî
Nevaî, 1441’de Herat’ta doğdu. 3 Ocak 1501’de doğduğu topraklarda hayatını kaybetti.
Türkçenin kelime hazinesi ve anlam derinliğini öne çıkararak Farsçanın yerine Türkçenin edebî dil
olarak kullanılmasına öncü oldu. Nevaî, Türk dilinin zenginliğini verdiği örneklerle sık sık işaret etti.
Türkçenin cinas ve kafiye için uygun bir dil olduğunu anlattı. Sadece yaşadığı bölgeyi değil, tüm Türk
dünyasını etkiledi. Nevaî’nin Türkçeye karşı olan hassasiyeti dönemin genç şairlerini de Türkçe yazma-
ya teşvik etti.
Osmanlı şairlerinin Türkistan coğrafyası ile ilişkilerinin gelişmesinde önemli bir rol oynayan Nevaî, sa-
dece Çağatay Dönemi’ndeki şairleri değil, sonraki yüzyılların şairlerini de etkiledi. Fuzûlî, Hayâli, Bâki
gibi şairler, Nevaî’nin şiirlerini örnek alarak, şiirler yazdılar.
İki dilin karşılaştırılması: Muhakemetü’l-Lugateyn

Ali Şîr Nevaî, Muhakemetü’l-Lugateyn eserinde Türkçeyi, dönemin hakim kültür ve edebiyat dili Farsça
ile karşılaştırdı. Türkçenin edebî sanatlar, kelime hazinesi, dil bilgisi gibi yönlerden Farsçadan üstün
olduğunu örneklerle açıkladı. Eserinde, insanın konuşma ve dil yeteneği sayesinde diğer varlıklardan
üstün bir konumda bulunduğunu söyledi. Nevaî ayrıca Türkçede akrabalık, kuş, giysi, yiyecek, içecek
gibi adlar için kullanılan kelimelerin zengin çeşitliliğini örneklerle ortaya koydu.

Nevaî’nin eserlerinin konusu sadece dil değildir. Türkçedeki ilk şairler biyografisi olan Mecalisü’n-Ne-
fais adlı eseri yazdı. Mahbübu’l-Kulûb adlı ahlaki nitelikteki kitabında, sosyal konuları ele aldı.
Mesnevi türünde yazılmış 5 eserden oluşan “hamse”nin edebiyatımızdaki ilk sahibi olan Ali ŞîrNevaî,
hamsesindeki mesnevilere “Hayretü’l-Ebrar”, “Ferhad ü Şirin”, “Leyla vü Mecnun”, “Seb’a-i Seyyare” ve
Sedd-i İskenderî” isimlerini verdi. Ali Şîr Nevaî; tarih, edebiyat konulu eserler, belgeler ve divanlar
yazdı.
Basından

1. Okuduğunuz metinden hareketle Türkçenin edebî dil olarak kullanılmasında size göre Nevaî nasıl
bir rol üstlenmiştir?

665