Page 56 - Tarih 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TARİH 11 26

4.ÜNİTE > Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri
Kazanım 11.4.2: Osmanlı Devleti’nde modern ordu teşkilatı ve yurttaş askerliği konularındaki düzenlemelerin siyasi ve sosyal boyutlarını analiz eder.
b) Osmanlı Devleti’nin Batı tipi yeni bir düzenli ordu kurma projelerinin (Nizam-ı Cedit, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ve Asâkir-i Mansûre-i
Muhammediye, Asâkir-i Nizamiye), dış askerî rekabete ayak uydurma arzusunun yanı sıra merkezî idarenin otoritesini arttırma amaçlı çabalar
olduğu vurgulanır.
Genel Beceriler: Bilgi Okuryazarlığı Becerisi Alan Becerileri: Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi
Etkinlik İsmi OSMANLI DEVLETİ’NDE ZORUNLU ASKERLİĞE GEÇİŞ SÜRECİ 20 dk.
Amacı Osmanlı Devleti’nin yurttaş askerliğine geçiş sürecinde karşılaştığı engelleri analiz edebilme. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki soruları verilen metinlere göre cevaplayınız.

METİN I

Ulus-devlet modelinin en temel özelliklerinden biri olan zorunlu askerlik sisteminin başlangıcı Fran-
sız İhtilali’ne dayanır. Takip eden yıllarda “vatan tehlikede” ve halkın tamamı “vatan savunması”ndan
sorumludur, biçiminde oluşan söylemler yeni bir ordu anlayışını da beraberinde getirmiştir. Bu an-
layışa göre her birey vatan savunmasından sorumludur ve gerektiğinde “millet”, “ordu” olarak görev
yapar. Bu şekilde Fransız İhtilali’nden itibaren yaygınlaşmaya başlayan ulus kavramı ile birlikte “or-
du-millet” kavramı, ulus-devlet modelinin ayrılmaz bir parçası hâlini almıştır. Artık kral için değil
vatan için savaşan bu yeni ordu anlayışı 19. yy başlarında Napolyon’un başarılarının temel nedenle-
rinden sayılmıştır. Farklı etnik grupları ve dinleri barındıran imparatorluklar ise ulusal bağımsızlık
hareketlerini önlemek ve devletin birliğini sağlamak için zorunlu askerlikten “medenileştirme” aracı
olarak yararlanmak istemişlerdir. Bu sistemi uygulamaları, ulus-devletler kadar kolay olmayacaktır.
Hacısalihoğlu, M. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Zorunlu Askerlik Sistemine Geçiş Ordu-Millet Düşüncesi. Toplumsal Tarih. 164.
(s.58-59’dan düzenlenerek alınmıştır.)

METİN II

Osmanlı İmparatorluğu’nda zorunlu askerliğe geçiş, tabii ki Avrupa tipindeki ordunun benimsenmesi
ile yakından ilgiliydi fakat bununla aynı zamanda gerçekleşmedi. İlk adım, 1792 yılında III. Selim
tarafından atılmış fakat Yeniçerilerden gelen baskılar sonucu 1807 yılında bu birlikler lağvedilmişti.
II. Mahmut, 1826 yılında Yeniçerileri kışlalarında topa tutturmuştur. Ertesi gün Asakir-i Mansure-i
Muhammediye adı verilen yeni bir ordu kurulmuştur. Bu ordu, Avrupa usullerinde örgütlenmiş olup
gönüllülerden oluşan profesyonel bir orduydu. Avrupa modelinde zorunlu askerlik, 1848 tarihli Kur’a
Nizamnamesi ile yapıldı. Askere alma cinsiyet, sağlık ve yaş itibariyle uygun olan kişiler arasından
kur’a ile belirlenecekti. Bunun için nüfus sayımları gerekliydi fakat Osmanlıda nüfus sayımın yapılma-
mış olması, yetkililerinin askerî hizmet yükümlülüğü olan kişileri bulmasını zorlaştırmıştır. Diğer bir
sorun da nüfusun büyük bir bölümünün askerî hizmetten muaf olmasıydı. Kadınlar, gayrimüslimler,
göçebeler, Mekke ve Medine’nin sakinleri, dinî görevliler, medrese talebeleri ve bazı meslek grupları
askerlikten muaf tutulmuştur. Celp tehdidi karşısında gençlerin Mekke’ye hacca gittikleri dahi kay-
dedilmiştir. Gayrimüslimlerin askere alınmaları ise “kadın askerler” fikri kadar yabancı görülmekte-
dir. Hücumların “Allah, Allah” bağırışlarıyla yapıldığı göz önüne alındığında dinî açıdan karışık bir
ordunun hareketi de kısıtlı olacaktı. Bu koşullarda devlet, Hristiyanlardan askerlik yapmaları yerine
bedel-i askerî ödemelerini istiyordu. 1912 ve 1914 kitle seferberlikleri, Osmanlı sisteminin yapısal
zayıflıklarının hepsini gösterdi. Yolların yokluğu ve tek bir demir yolu ile ikmal geciktiğinden birlikler
ya açlıktan kırılıyorlar ya da birlikte getirdikleri kolera binlerce askerin ölümüne neden oluyordu. Os-
manlılar, altyapı eksikliği ve bir sanayi tabanının olmaması nedeniyle kurdukları kitle ordusu ile başa
çıkamadılar. En sonunda Osmanlı ordusu Anadolu’dan gelen Müslüman köylülerden oluşan bir ordu
olarak kaldı ve bu, bir anlamda Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan Türk ulus-dev-
letinin habercisi oldu.
Aksan, V. H. (2003). 18. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı’da Zorunlu Askerlik Stratejileri. Zürcher, E. J. (Yay. haz.). Devletin Silahlanması Ortadoğu’da
ve Orta Asya’da Zorunlu Askerlik (1775-1925). kitabı (s.23-44) içinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

55