Page 191 - Türk Dili ve Edebiyatı 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 11 93

4.ÜNİTE > Makale Kazanım A.4.2: Metnin türünün ortaya çıkışı ve tarihsel dönemle ilişkisini belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Nereden Nereye? 20 dk.
Amacı Makale türünün ortaya çıkışını ve gelişimini açıklayabilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?
Türkler’in yerleşik yaşayış ve onun faaliyetleri ile yakın bir münasebet kurmalarının bilhas-
sa Gök Türkler çağında olduğu anlaşılıyor. Bunda şüphesiz Gök Türkler’in bir yandan komşuları
Çinliler ile yakından temasa geçmeleri, öte yandan kültürü yüksek bir kavim olan Suğdaklar’ı (Soğd)
Gök Türkler’in uyrukları arasında bulunmaları başlıca âmiller olmuşlardır. Türkler, Suğdaklar’dan
birçok kültür unsurları aldılar. Buna karşılık Suğdaklar da Türk çoğunluğu içinde Türkleşmeye baş-
ladılar. XI. yüzyılda onların önemli bir kısmı Türkleşmişti. Çin kaynaklarına göre, Gök Türkler Orta
Asya’nın siyasi hâkimiyetini ellerine geçirmeden önce, Altay dağlarındaki yurdlarında demircilik
yapmakta idiler. Bu husus, Bizans kaynaklarında da teyid edilmektedir. 568 yılında Bizans İmparatoru
Justin’in Batı Gök Türk hükümdarı İstemi Kağan’a yolladığı Zemark’ın başkanlığında bulunan elçilik
heyeti Mâveraunnehr’e (Sogdian) gelince, birçok Türk ellerindeki demirleri Bizanslılar’a göstererek;
bundan satmak istediklerini söylemişlerdi. Bazı Türk ellerinin demiri kutsal saydıkları anlaşılıyor.
Kâşgarlı Mahmud, Kırgız, Yabaku, Kıpçak ve daha bazı Türk ellerinin and içtiklerinde yahut sözleş-
tiklerinde, demiri ululamak için kılıcı çıkararak yanlamasına öne koyup: “bu, gök kirsün kızıl çıksun”
dediklerini, bunun da sözünde durmaz isen kılıç kana bulansın, demir senden öcünü alsın, anlamına
geldiğini söylemekte ve bu ellerin demire karşı saygı duyduklarını yazmaktadır.
Gök Türkler’in, göçebe olmakla beraber, çiftçiliğe ehemmiyet verdikleri görülüyor. Gök Türk kağanı
Kapağan (691-716), barış andlaşmasının yapılabilmesi için ileri sürdüğü şartlar arasında -topraklarını
ektirmek gayesi ile- Çin’den bir milyon kile darı, üç bin aded çiftçilik aleti ve çok miktarda demir iste-
mişti. Türkler’in tahıl bitkilerinden ilk defa darıyı tanıyıp ektikleri anlaşılıyor. Dilimizdeki tarla sözü-
nün tarığ-lak (yani darı biten yer)dan gelmesi de bunu gösteriyor. Darının arpa ve buğdaya nazaran
daha kısa bir zamanda bitmesi onun tercih edilmesinde başlıca sebep olsa gerektir.
(…)

Faruk Sümer, Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?

Kelime Dağarcığı
âmil: Etken, etmen, sebep, faktör.

1. Makale türünde yazılmış olan bu metin, dil ve anlatım yönünden yazıldığı dönemin hangi özellikle-
rini yansıtmaktadır? Metinden örnek vererek açıklayınız.

189