Page 43 - Tarih 9 | Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TARİH 9 21

1. ÜNİTE > Tarih ve Zaman Kazanım 9.1.3: Zamanı anlama ve anlamlandırmaya yönelik farklı yaklaşımları analiz eder.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Tarihsel Kavrama Becerisi
Etkinlik İsmi ULUĞ BEY VE ZAMAN 20 dk

Amacı Zamanı anlama ve anlamlandırmaya yönelik olarak Uluğ Bey’in çalışmalarını açıklayabilme. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni ve görseli birlikte değerlendirerek soruları cevaplayınız.

ULUĞ BEY VE ZAMAN
Uluğ Bey (1394-1449) büyük bir astronomi bilginidir. Timur’un torunudur. İlerleyen zamanlarda
hükümdar olmuştur. Kendisi uzayı anlama, zamanı anlamlandırma yolunda ayrıntılı çalışmalarda
bulunmuştur. İlmin önemini “İlmin hâkim olduğu bir ülkede, ilimle uğraşan bir kişi olmayı, hü-
kümdarlığa tercih ederim.” sözüyle ifade etmiştir. Hükümdarlığında dönemin önemli bilginlerini
topladı ve ilmî çalışmalar yaptırdı. Böylelikle Semerkant¸ önemli bir ilim, kültür ve sanat merkezi
hâline geldi. Uluğ Bey, Semerkant Rasathanesi’ni kurarak astronomi çalışmalarına hız verdi. Bura-
da kullanılan “Suds-i Fahrî”, “Rub-u Daire” (Duvar Kadranı) gibi bazı aletler, Uluğ Bey tarafından
yaptırılmıştır. Bu aletler yıldızların, gök cisimlerinin, Güneş’in, Ay’ın yüksekliklerini, uzaklıklarını,
hareketlerini ölçmede kullanılmaktaydı. Ayrıca zamanın bölümlere ayrılmasında (takvim oluştur-
ma) ibadet vakitlerinin, ekim biçim zamanının belirlenmesinde kullanıldı. Bu alet sayesinde Uluğ
Bey, bir yılın uzunluğunu 365 gün 6 saat 10 dakika 8 saniye olarak belirlemiştir. Modern ölçümlere
göre bir yılın uzunluğu 365
gün 6 saat 9 dakika 9,6 sani-
yedir ve iki ölçüm arasındaki
fark 1 dakikadan azdır. Uluğ
Bey ve bazı bilim insanları
gökyüzünü anlamak; yıldız-
ların, Güneş’in, Ay’ın, Dün-
ya’nın ve diğer gezegenlerin
konumlarını ve hareketlerini
belirlemek; yeni bir zaman
takvimi yapmak için “Zic-i
Uluğ Bey” ismindeki eseri
12 yılda hazırladılar. “Zic-i
Uluğ Bey” dört bölümden
oluşmaktadır. Birinci bö-
Görsel 1: Duvar Kadranı
lümde farklı toplumlar tara-
fından kullanılan değişik takvim/kronolojik sistemler ele alınmış ve öneriler sunulmuştur. İkinci
bölümde gök cisminin Ekvator’a uzaklığı, yeryüzündeki bir yerin enlem ve boylamının tespiti,
yıldızların ve gezegenlerin uzaklıklarının hesaplamaları bulunmaktadır. Üçüncü bölümde Güneş
ve gezegenlerin, Ay’ın hareketleri, Dünya’ya uzaklıkları tespit edilmiştir. Ayrıca Güneş ve Ay tu-
tulmaları açıklanmıştır. Dördüncü bölümde ise, astrolojiye yer verilmiştir. Uluğ Bey, Batlamyus,
Nasîreddin Tûsî ve Gıyaseddîn Cemşid tarafından yapılan hesaplama hatalarını, yeni esaslara ve
astronomik bilimsel tespitlere dayanarak düzeltmiştir. “Zic-i Uluğ Bey”, uzun yıllar dünyada kay-
nak kitap olarak kullanılmıştır. Uluğ Bey’in çalışmaları kendisinden sonraki bilim insanlarına il-
ham olmuştur. Yöntem ve tespitleri uzay biliminin gelişimine katkı sağlamıştır.

E.Kahya, Türk Bilim insanları, Nobel Akademik Yayıncılık, 2013, (Düzenlenmiştir)

41