Page 21 - Biyoloji 10 | 1.Ünite

MİTOZ VE EŞEYSİZ ÜREME

Hücre Döngüsünün Kontrolü

Hücre döngüsü içinde gerçekleşen yaşamsal olaylar, genlerin kontrolü altındadır. Birçok hücre-
de hücre döngüsünün evreleri arasındaki ilişkiyi sağlayan kontrol noktaları vardır. Bu kontrol noktala-
rı kendin den önceki olaylar tamamlanmadan sonraki süreçlerin gerçekleşmesini engeller. Bunun için
kontrol noktalarında “Devam et!” sinyalleri verilir. Hücre döngüsünün kontrolünde “Devam et!” sinyalleri
özel proteinlerce düzenlenir.
Hücre döngüsünün kontrol noktaları G , G ve M kont-
1 2
rol noktalarıdır. G kontrol noktasında hücrede metabolik
1
olaylarda bir anormallik yoksa hücre bölünme büyüklüğü-
ne ulaşmışsa “Devam et!” sinyali verilir. Bu sinyali alan
hücre, döngünün diğer evresi olan S evresine geçer.
Hücre tarafından “Devam et!’’ sinyali alınmazsa döngü G
1
evresinde durur, S evresine geçemez. Bu durumda bazı
hücreler döngüden çıkarak G evresi olarak adlandırılan
0
durgun döneme geçer. Örneğin ileri derecede özelleşmiş
sinir, kas ve karaciğer hücreleri G evresindedir. Karaciğer
0 Görsel 1.13: Normal hücreler
hücreleri yaralanma gibi olaylarda büyüme faktörlerinin
etkisiyle G evresinden G evresine devam edebilirler. Bu duruma bir başka örnek beynin hipokampüs
0 1
bölgesindeki sinir hücrelerinin bölünmelerinin bilimsel olarak ispat edilmesi verilebilir. G kontrol nokta-
2
sında DNA’nın doğru eşlenip eşlenmediği ve DNA’da bir hasar olup olmadığı kontrol edilir.
M kontrol noktasında tüm kromozomların iğ ipliklerine bağlanıp bağlanmadığı kontrol edilir. Kineto-
korlar iğ ipliklerine bağlanmamışsa “Devam et!” sinyali verilmediğinden anafaz başlamaz. Bütün kineto-
korlar iğ ipliklerine bağlandığında “Devam et!’’ sinyali verilir ve anafaz başlar. Böylece yavru hücrelere
eşit miktarda gen ve kromozom aktarılır (Görsel 1.13).
Hücrelerin bölünebilmesi için ortamda yeterli miktarda büyüme faktörü bulunmalıdır. Büyüme faktö-
rü, belirli vücut hücreleri tarafından diğer hücreleri bölünmeye sevk etmek üzere salınan proteinlerdir.
Hücrelere özgü belirli bir ya da birkaç çeşit büyüme faktö-
rü vardır. Bölünerek çoğalan doku hücreleri yeterli sayıya
ulaştığında büyüme faktörü etkisiyle bölünme durdurulur.
Bazen mutasyon nedeniyle yeterli düzeyde büyüme faktörü
taşımayan hücreler bölünmeye devam eder, hücre döngü-
sü kontrolden çıkar. Kontrolden çıkan bu anormal hücreler
kendilerini yok eder. Ancak bu mekanizma da bozulursa
hücreler, anormal şekilde çoğalır. Bir dokudaki anormal
hücre kütlesine tümör denir (Görsel 1.14).
Hücre döngüsünün kontrolünü bozan birçok etken var-
Görsel 1.14: Tümör oluşumu
dır. DNA hasarının onarılmaması bunlardan birisidir. Kontrol
noktasındaki genlerin işleyişi sayesinde DNA eşlenmesi sırasında oluşabilecek hatalar belirlenir ve ona-
rılır. Hücre döngüsünü düzenleyen genlerde meydana gelen mutasyonlarla hücre döngüsünün kontrolü
bozulabilir. Mutasyonlar kendiliğinden oluşabildiği gibi virüsler, bazı kimyasal maddeler, radyasyon ve X
ışınları nedeniyle de oluşabilir.

BİYOLOJİ 10
33