Page 3 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

İnsanın içinde yaşadığı, canlı ve cansız tüm varlıkları içerisinde barındıran yer; ortam veya çevre olarak adlan-
dırılır. Doğal şartlar altında gelişen olayların oluşturduğu ortama doğal ortam adı verilir. Doğal ortam içerisinde
kayaç ve tabakalardan oluşan, üzerinde dağ, pla-
to, ova, vadi gibi yer şekillerinin yer aldığı ortama
taş küre (litosfer); okyanus, deniz, göl ve akarsu
gibi suların oluşturduğu ortama su küre (hidros-
fer); yerküreyi çepeçevre saran gazlardan oluşan Atmosfer
ve hava olaylarının meydana geldiği ortama ise
hava küre (atmosfer) adı verilir. Doğal ortam
sadece cansız varlıklardan ibaret değildir, burada
bitkiler ve hayvanlar da vardır. Bunlar da birlikte
canlı küreyi (biyosfer) oluşturur. Böylece bu dört Hidrosfer Biyosfer
ortam yeryüzündeki doğal sistemleri meydana ge- Litosfer
tirir (Şekil 1.1).
Coğrafyanın odak noktasında insan vardır.
Yukarıda sayılan ortamlarla birlikte insanın yer- Şekil 1.1: Dört temel ortam
yüzünde gerçekleştirdiği bütün faaliyetleri oluşturan ortam ise “beşerî ortam”dır. İnsan eliyle yapılmış bina, yol,
köprü gibi unsurlar ile tarım, sanayi gibi insan faaliyetleri beşerî ortamı oluşturur (Görsel 1.1).

Beşerî sistemler, insanın varoluşundan günü-
müze kadar uzanan bir süreç içerisinde teknolo-
jinin gelişimine ve nüfusun artışına bağlı olarak
giderek gelişmekte ve daha da karmaşık bir hâle
gelmektedir. Örneğin toplayıcılık ve avcılıkla uğ-
raşan ilk insanlar kaynakların sınırlı olması nede-
niyle sürekli göç etmek zorunda kaldı ve küçük
gruplar hâlinde yaşadı. Fakat günümüzden 10
bin yıl kadar önce gerçekleşen Tarım Devrimi ile
Görsel 1.1: İnsanın yeryüzünde gerçekleştirdiği bütün faaliyetler insanoğlu temel ihtiyacı olan gıda sorununu çöz-
beşerî ortamı oluşturur (İstanbul).
meye çalıştı. Böylece hayatta kalmak için gerekli
olan temel kaynaklara erişim kolaylaştı. Bu durum yerleşik hayata geçişi de beraberinde getirdi. Yerleşik hayata
geçişle birlikte giderek artan dünya nüfusuna ve büyüyen yerleşmelere bağlı olarak ekonomik faaliyetler de çeşit-
lenerek arttı (Görsel 1.2).

Görsel 1.2: Yerleşik hayata geçiş beşerî sistemleri Görsel 1.3: Doğal ve beşerî ortam birlikte coğrafi ortamı oluşturur
geliştirmiştir (Bavyera-Almanya). (Avustralya kıyıları).
Birbiriyle ilişkili olarak işleyen dört temel ortamdan (atmosfer, hidrosfer, litosfer ve biyosfer) oluşan doğal
ortam ve beşerî ortam birlikte coğrafi ortamı oluşturur (Görsel 1.3). Coğrafi ortam sadece dünyanın yüzeyi ile
sınırlı değildir. İnsanları ve diğer bütün canlı ve cansız varlıkları içine alan; eni, boyu ve derinliği bulunan; üç
boyutlu ve coğrafyanın konusu olan olayların meydana geldiği yerdir.

DOĞAL SİSTEMLER 13