Page 6 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

İnsanların doğaya nasıl uyum sağladığı günlük hayattaki birçok örnekte görülebilir. Örneğin soğuk iklim böl-
gelerinde yaşayan insanlar soğuktan korunmak için yaşanan yerin iklim özelliklerine uygun binalar inşa ederler.
İnsan-doğa etkileşiminde insanın faydalanabileceği akarsular, verimli ovalar, zengin maden yatakları gibi doğal
kaynakların yanı sıra depremler, tsunami-
ler, volkanik patlamalar, seller gibi doğa
olaylarının oluşturduğu zorluklar da var-
dır. İnsanlar yaşamlarını devam ettirebil-
mek için bu zorluklara da bir şekilde adap-
te olmak zorundadır (Görsel 1.6).
İnsanlar, diğer canlıların aksine çevre-
lerini ihtiyaçlarına göre değiştirebilme ye-
teneğine sahiptirler. Bilgi ve teknolojinin
elverdiği ölçüde ihtiyaç ve isteklerine göre
çevreyi değiştirirler. Örneğin konut, bina,
yol, tarım arazisi vb. yapmak için orman-
ları tahrip ederler. Kurak tarım alanlarını
Görsel 1.6: İnsanlar deprem, tsunami, sel gibi doğa olaylarına adapte sulamak için akarsuların üzerine barajlar
olmak zorundadır (Lusnice-Çekya).
yaparlar. Tarım arazisi açmak ya da başka
amaçlar için bataklıkları kuruturlar. Madenleri çıkarmak için ise arazi yapısını bozarlar. Yerleşme alanları kurmak
için birçok canlıya ev sahipliği yapan doğal ortamlar
üzerinde ciddi tahribata neden olurlar. Bütün
bunlar çoğu kez doğal sistemler üzerinde te-
lafi edilmesi neredeyse imkânsız sonuç-
ları da beraberinde getirir (Şema 1.2). DOĞAL ORTAM ETKİLEŞİM BEŞERÎ ORTAM
Bu nedenle insanların doğal çevreye
yönelik değişiklikleri gerçekleştirir- Akarsu Vadi Ormansızlaşma Tarım
Petrol sızıntıları
ken doğaya karşı duyarlı olmaları Göl Orman Toprak erozyonu Sanayi
Çöl
Deniz
Ulaşım
son derece önemlidir. Okyanus Toprak Doğal kaynakların tüketimi Madencilik
Olumsuz etkilerin yanı sıra insan- Dağ Bataklık Hava kirliliği Balıkçılık
ların doğal ortam üzerinde gerçek- Ova vb. Okyanusların kirliliği Ormancılık
Aşırı avlanma
leştirdikleri olumlu etkiler de vardır. Plato vb. vb.
Ağaçlandırma çalışmaları, toprakların
korunması, su kaynaklarının daha etkin
kullanılması, nesli tükenmekte olan bitki ve
hayvan topluluklarının korunması bunlardan ba-
zılarıdır. Şema 1.2: İnsan-doğa etkileşimi ve olumsuz etkileri
İnsan ve doğal ortam arasındaki etkileşime ülkemizden de birçok örnek verilebilir. Türkiye’de yer şekilleri,
iklim, su kaynakları gibi doğal faktörler nüfusun dağılışını ve ekonomik faaliyetleri büyük oranda şekillendir-
miştir. Örneğin kısa mesafelerde yer şekillerinin de-
ğişimi iklim koşullarının da değişimini beraberinde
getirmiştir. Bununla birlikte yer şekillerinin büyük
oranda engebeli oluşu ve ortalama yükseltinin fazla
olması tarım, hayvancılık, sanayi gibi ekonomik faa-
liyetlerin şekillenmesi ve çeşitlenmesinde belirleyici
rol oynamıştır. Diğer taraftan dağların büyük oran-
da batı-doğu doğrultusunda uzanması kuzey-güney
yönünde ulaşımın gelişimini güçleştirmiştir. Bu
nedenle ülkemizde zorlu ulaşım koşullarının oluş-
turduğu olumsuz etkileri en aza indirmek için çok
sayıda proje gerçekleştirilmektedir (Görsel 1.7). Görsel 1.7: Ilgaz 15 Temmuz İstiklal Tüneli, Çankırı-Kastamonu
arasındaki ulaşımı kolaylaştırmıştır.

16 DOĞAL SİSTEMLER