Page 11 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

C TARİHSEL SÜREÇTE COĞRAFYA BİLİMİNİN GELİŞİMİ

Konuya Başlarken
Coğrafya biliminin ortaya çıkmasında sizce hangi faktörler etkili olmuştur?

Toplayıcılık ve avcılıkla uğraşan ilk insanlar için yaşadıkları çevre ile ilgili detaylı bilgilere sahip olmak, bir
anlamda hayatta kalmak ile ölmek arasında bir anlam ifade ediyordu. İlk insanların hayatlarını devam ettirebil-
meleri için gerekli olan kaynakların neler olduğunu ve bu kaynakların nasıl dağıldığını bilmeleri kadar yaşamları
için tehdit olabilecek unsurlar hakkında da bilgi sahibi olmaları gerekiyordu. İlk insanların yaşadıkları çevreyle
ilgili “Orası neresi ve orada ne var?” gibi soruları zihinlerinde sormaya başladıkları an, aynı zamanda coğrafyanın
doğmaya başladığı zamanlardı. Bu anlamda coğrafyanın tarihi, insanoğlunun dünyayı ve doğayı anlama çabasının
da tarihi olarak kabul edilebilir. Bu sebeple en eski bilim dallarından biri olan coğrafya, tüm bilimlerin anası olarak
da adlandırılır.
İnsanın yeryüzüne ayak bastığı ilk andan günümüze kadar geçen zaman diliminde coğrafya kavramı farklı
yorum ve yaklaşımlara göre ele alınmıştır. Ancak insan ve doğal ortam arasındaki etkileşimi inceleyen coğrafya,
günümüzdeki anlamını XVIII. yüzyılda kazanmış ve modernleşmiştir.
Coğrafyanın tarihsel süreç içerisindeki bilimsel gelişimini dört farklı zaman periyodu içerisinde değerlendir-
mek mümkündür.

İLK ÇAĞ’DA COĞRAFYA
İlk Çağ’da coğrafya basit gözlemler ve bu gözlemlerden elde edilen
bilgilerden faydalanılarak hazırlanmış basit harita çizim denemeleriyle
başlamıştır. Bu dönemde coğrafya genellikle bilinen dünyanın haritasının
yapımı ve bu dünyadaki yerlerin ve bölgelerin tarihiyle birlikte ayrıntılı
tasvir edilmesi şeklinde gelişmiştir. Ayrıca evrenin oluşumuyla insan ve
doğanın kaynağını anlama çabası da coğrafyaya yön vermiştir. Böylece
İlk Çağ coğrafyasında bir yandan yeryüzünün tasviri ve ölçümü yapılırken
diğer yandan insanın yeryüzündeki varoluşunun nedenleri teolojik olarak
açıklanmaya çalışılmıştır. Bu dönemde coğrafyanın gelişiminde Hero-
dot (Heredot), Platon (Platon), Aristo (Aristo), Eratosthenes (Eratosten),
Strabon (Strabon) (Görsel 1.8) ve Batlamyus (Batlamyus) gibi düşünürler
önemli rol oynamıştır. Görsel 1.8: Strabon heykeli
(Amasya)

Bİlgi Kutusu

Strabon, Geographika (Antik Anadolu Coğrafyası) adı verilen 17 ciltlik bir çalışma kaleme almıştır. Büyük
oranda bilinen dünyanın ansiklopedik bir tasviri olan bu çalışmanın asıl değeri, yorumladığı ve göndermede
bulunduğu pek çok çalışmayı gelecek nesillere taşımasıydı. Geographika aynı zamanda kültürel farklılaşma-
ya, yönetim biçimlerine ve tikel yerlerin geleneklerine dair bir tür açıklama girişimiydi. Eserde kültürel geli-
şimdeki doğal koşulların önemi başta İtalya olmak üzere pek çok yerle bağlantılı olarak tartışılmıştır.
Coğrafya-Tarihi, Felsefesi ve Temel Kavramları
Arild Holt JENSEN
Çeviri Editörü: Erdem BEKAROĞLU
ARAŞTIRMA

Coğrafya sözcüğünü tarihte ilk kez MÖ III. yüzyıl başlarında kullanan Eratosthenes, Dünya’yı evrenin
merkezindeki bir küre olarak düşünüyordu. Zamanının şartlarına rağmen çok basit ama etkileyici bir yöntem-
le Dünya’nın çevresini gerçek değerine çok yakın bir şekilde hesaplamayı başardı.
Eratosthenes Dünya’nın çevresini nasıl bir yöntemle hesaplamış olabilir? Araştırınız.

DOĞAL SİSTEMLER 21