Page 5 - Coğrafya

9 Coğrafya

1) ATMOSFER VE HAVA OLAYLARI

Yerküreyi çepeçevre saran, yaşamın varlılığını ve sürekliliğini sağlayan gaz
örtüsüne atmosfer ya da hava küre adı verilir. Atmosfer, Dünya yüzeyini çev-
releyen çeşitli gazlardan oluşmuş bir katmandır.
Dünya yüzeyini çevreleyen atmosfer katmanı farklı özelliklere sahip çeşitli
gazlardan oluşur. Azot (%78), oksijen (%21) ve asal gazlar (%1); atmosferde
sürekli bulunan ve miktarı sabit olan gazlardır. Karbondioksit ve su buharı;
atmosferde sürekli bulunan, miktarı yere ve zamana göre değişen gazlardır.
Atmosferde bulunan ozon gazının da miktarı değişkendir.
Atmosferi oluşturan gazların yoğunluğu yerden yükseldikçe azalır. Atmos-
ferde bulunan gazların %98’lik bölümü yerden ilk 28 km’lik kısımda bulunur.
Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan kutup noktalarına gidildikçe (sıcaklık, yer çe-
kimi vb. nedenlerle) azalır. Atmosfer saydam ve renksizdir. Ancak Güneş’ten
gelen kısa dalgalı ışınların fazlaca kırılmasıyla gökyüzü mavi bir renk alır.
Atmosfer; sıcaklık özelliklerine göre yerden yükseldikçe çeşitli katmanlara
ayrılır (Görsel 1.1).
Troposfer: Atmosferin yere yakın en alt katmanıdır. Kalınlığı Ekva-
tor’da daha fazla, kutuplarda ise daha azdır. Ortalama kalınlığı 10-16
km arasındadır. Atmosferi oluşturan gazların %75’i Troposfer’de bu-
lunur. Bu katmanda yatay ve dikey yönde hava hareketi yaşanır. Su
buharının büyük kısmı bu katmanda bulunduğu için iklim olayları bu
katmanda yaşanır. Yerden yükseldikçe sıcaklık azalır.

Stratosfer: Troposferin üzerinde yer alan 50 km’ye kadar uzanan
katmandır. Sıcaklık ortalama -50⁰C civarındadır. Bu katmanda yatay
hava hareketleri görülür. Güneş’ten gelen zararlı ışınları süzen ozon
gazı bu katmanda yoğunlaşmış ve ozon tabakasını oluşturmuştur.
Mezosfer: Stratosferin üzerinde yer alan yaklaşık 85 km yüksekliğe
kadar uzanan katmandır. Bu katmanın üst kesimlerinde sıcaklık -90⁰C
civarına düşer. Atmosfere giren gök taşları bu katmanda yanarak par-
çalanır.
Termosfer: Mezosfer katmanının üzerinde yaklaşık 690 km’ye ka-
dar uzanan katmandır. Gazların seyrek hâlde bulunduğu bu katmanda
gazlar çok hızlı hareket ettiği için sıcaklık çok yüksektir. Bu katmanda
yükseldikçe sıcaklık 1.000⁰C üzerine çıkar.
Ekzosfer: Termosferin üzerinde yer alan en dış katmandır. Dış sınırı
kesin olmamakla beraber yaklaşık 10.000 km yükseltiye kadar ulaştığı
varsayılır. Yer çekiminin çok az olduğu bu katmanda gazlar çok seyrek-
tir.

Görsel 1.1: Atmosferin Katmanları

4