Page 33 - Fizik 10 | 2. Ünite

2. BÖLÜM: KALDIRMA KUVVETİ

V Batan $ d Sıvı $ g < V C�s�m $ d C�s�m $ g �fades�nde V Batan = V C�s�m olduğu �ç�n

d Sıvı < d C�s�m bulunur.

Burada �fade ed�len c�sm�n özkütles� (d C�s�m ) �le c�sm�n yapıldığı madde-
n�n özkütles� farklı kavramlardır.

C�sm�n özkütles� Şek�l 2.40: a’dak� g�b� �ç�nde boşluk yokken c�sm�n
yapıldığı madden�n özkütles�ne eş�tt�r. C�sm�n �ç�nde Şek�l 2.40: b’dek�
g�b� boşluk varsa c�sm�n özkütles� yapıldığı madden�n özkütles�nden
küçük olur. Boşluk, c�sm�n yapıldığı maddeden daha yoğun b�r madde a)
�le doldurulursa c�sm�n özkütles� yapıldığı madden�n özkütles�nden
büyük olur. Örneğ�n aynı hac�me sah�p kürelerden �ç� dolu küren�n küt-
les� 1 kg �ç� boş küren�n kütles� 0,3 kg olsun. Bu aradak� kütle farkı
boşluğun hacm�ne karşılık gelen küre �ç�nden alınan madde m�ktarı-
dır. Kütle m�ktarındak� bu azalma aynı hac�mdek� c�sm�n özkütles�n�n
küçülmes�ne neden olur.

Küçük b�r çel�k parçası suda batarken çel�kten yapılmış tonlarca ağır-
lıktak� gem�ler de c�sm�n özkütles�yle c�sm�n yapıldığı madden�n özküt-
les�n�n farkından dolayı suda yüzeb�lmekted�r. Çel�ğ�n özkütles�, suyun b)
özkütles�nden büyüktür. Bu nedenle çel�k parçası suya bırakıldığında Şek�l 2.40: a) İç� dolu küre, b) İç�
batar. Ancak çel�kten yapılan gem�lerde oluşturulan boşluk neden�yle boş küre
gem�n�n özkütles� çel�ğ�n özkütles�nden küçük olur. Bu şek�lde gem�-
n�n özkütles� suyun özkütles�nden küçük hâle get�r�lerek gem�n�n suda
yüzmes� sağlanır.

 Örnek
Özkütleler� sırasıyla d, 2d ve 3d olan K, L ve M c�s�mler� X kabında
dengeded�r. Bu durumda 2d özkütlel� sıvı yüksekl�ğ� h’d�r.

X
K L M

h
d = 2d
Sıvı

K, L ve M c�s�mler�nden her b�r� sırasıyla X kabından alınıp sıvı
�ç�ne bırakıldığında h sıvı sev�yes� nasıl değ�ş�r?

 Çözüm

C�s�mler, X kabındayken her b�r� kend� ağırlığı kadar sıvının yer�n�
değ�şt�r�rken sıvı �ç�ne atıldıklarında batan hac�mler� kadar sıvının yer�
değ�ş�r.

Yüzen ve askıda kalan c�s�mler�n batan hacm�nden dolayı yükseltt�kler�
sıvı ağırlığı, kend� ağırlıklarına eş�t olduğu �ç�n h değ�şmez. B�r başka
�fadeyle K ve L sıvı �ç�ne bırakıldığında h değ�şmez.

Özkütles� sıvının özkütles�nden büyük olan M c�sm�, sıvı �ç�ne bırakıldı-
ğında batar. C�sm�n batan hacm�nden dolayı yükseltt�ğ� sıvının ağırlığı
kend� ağırlığından küçüktür. Bu nedenle h azalır.

10. SINIF FİZİK 101