Page 2 - Sosyoloji 1 | 2.Ünite

2. ÜNİTE Toplumsal Yapı ve Toplumsal İlişkiler

Toplumsal Yapının Ögeleri ve Toplumsal

Sistem İlişkisi

HAZIRLIK SORULARI

1. Toplumsal yapı kavramından ne anlıyorsunuz? Düşüncelerinizi paylaşınız.
2. Toplumsal yapıyı oluşturan ögelerle ilgili neler biliyorsunuz? Düşüncelerinizi belirtiniz.

KAVRAMLARIMIZ
Toplumsal Yapı, Nüfus, Toplumsal İlişki, Toplumsal Sistem, Toplumsal Değerler ve Normlar, Toplumsal
Statü ve Roller

TOPLUMSAL YAPININ ÖGELERİ

Köy-kent nüfusu TOPLUMSAL YAPI Sosyal ilişkiler
İklim, Toprak verimliliği Statüler, Roller
Yer altı ve yer üstü kaynakları MADDİ ÖGELER MANEVİ ÖGELER Değerler ve normlar
Coğrafi konum Kurumlar
Tablo 2.1: Toplumsal yapının ögeleri
MADDİ ÖGELER Tarihsel süreç incelendiğinde tüm uygarlıkların ticarete ve
Toplumu oluşturan ögeler ve bunlar arasındaki karşılıklı ulaşıma elverişli yerlerde kurulduğu görülmektedir. Bu nokta-
ilişkiler toplumsal yapıyı oluşturur. Bu ögeler ve ilişkiler o da fiziksel yapı toplumsal yapının yerleşim biçimi hakkında
bütünün parçalarının dengeli ve uyumlu olmasını sağlar. fikir verir. Toplumsal yapı çevre koşullarından etkilenir. Bir
Toplumsal yapının maddi ve manevi olmak üzere iki ögesi toplumun fiziksel yerleşim şekli o toplumun gelişmişlik
vardır. Toplumsal yapının maddi yönü o toplumun yerleşim düzeyine etki eden faktörlerden biridir. Ancak günümüzde
tarzı, mimari yapısı hakkında fikir sahibi olmamızı sağlarken bilimsel ve teknolojik gelişmeler fiziki çevre faktörünün
manevi yapı ise grupları, kurumları, statü ve rolleri, değerle- etkisini azaltabilmektedir. Örneğin verimsiz, kurak araziler,
ri, normları ve ilişki biçimleri ile ilgili bilgi verir. Toplumsal geliştirilen sulama teknikleriyle kullanılabilir hâle getirilir.
yapının maddi ve manevi unsurlarından bazılarını ele alalım
ve toplumsal yapıyı inceleyelim. Toplumsal Yapı Açısından Nüfus: Nüfusun artış hızı,
bileşimi, hareketliliği, doğum ve ölüm oranları incelenerek
toplumsal yapının özellikleri ortaya çıkarılabilir. Nüfusun az
ya da çok oluşu toplumsal yaşamı etkilemektedir. Örneğin
nüfusun artması, buna karşın millî gelir düzeyinin azalması ya
da nüfusun mevcut zenginlik kaynaklarını işletemeyecek kadar
az olması toplumsal yapıyı etkiler. Nüfus potansiyeli, bir
ülkenin varlığının ve kalkınmasının en önemli unsurudur.
Ülkelerin ilk amacı, nüfusun en etkili şekilde eğitilerek
toplumsal ihtiyaçları karşılayabilecek potansiyele getirilmesini
sağlamaktır. Vasıflı insana ulaşmaktır. Nüfus sayısı içerisinde
okuma yazma oranının yüksek olması tek başına yeterli
değildir. Önemli olan bu nüfusun tüketici ve vasıfsız olmaktan
Görsel 2.1: Coğra koşullar toplumsal yapıyı etkiler.
çıkıp nitelikli hâle gelmesidir. Esas olan toplumların her
Toplumsal Yapı Açısından Fiziksel Yapı: Bir toplumun yönden kalkınmasıdır. Ekonomi ile birlikte eğitim, sağlık ve
yaşadığı bölgenin iklimi, coğrafi konumu o toplumun fiziki kültür gibi sosyal alanlarda da kalkınma gereklidir. Bunlardan
yapısını şekillendirir (Görsel 2.1). Toprağın nitelikli oluşu, eğitim, ekonominin ve kalkınmanın temel unsurlarından olan
iklimin elverişli olması uğraşı biçimlerinin seyrini etkiler. nitelikli insan yetiştirilmesinde önemli bir etkendir.
Özellikle iklim toplumsal yaşam üzerinde bire bir etkilidir.
Kuzey ve Güney kutbunda yaşayan insanlar giyinmelerinden MANEVİ ÖGELER
beslenmelerine ve ekonomik uğraşlarına kadar iklimin tesiri Toplumsal Yapı Açısından Toplumsal İlişkiler: Toplum-
altındadır. Fakat iklim yapısının yanında toprağın verimliliği, sal yapı bireyler ve gruplar arasındaki düzenli ilişkiler sonucu
yer altı ve yer üstü kaynaklarının yeterliliği, bu zenginliklerin oluşur. Toplumsal ilişkiler insanların ve grupların türlü gerek-
aktif olarak kullanılabilmesi, toplumların refah düzeylerini sinimlerini karşılamak üzere kurdukları bağlantılardır. Bu
oluşturur. Bir başka önemli faktör de coğrafi konumdur. ilişkiler olmasaydı toplumsal yapıdan da bahsedilemezdi.

56