Page 3 - Sosyoloji 1 | 2.Ünite

Toplumsal Yapı ve Toplumsal İlişkiler 2. ÜNİTE

Çünkü toplumsal yapının ögelerini oluşturan statüler, normlar, Toplumsal Kurumlar: Toplumdaki ortak ve temel
değerler toplumsal ilişkilerin kurulmasını sağlayan etkileşim- ihtiyaçların (beslenme, barınma, korunma gibi) giderilmesine
ler sonucu oluşur. Bu etkileşimler toplumsal ilişkiler sonucu yönelik sosyal ilişkilerin ortaya koyduğu yerleşmiş davranış
ortaya çıkar. Etkileşimler sonucu kurulan toplumsal ilişkiler kalıplarının bütünlüğü temel toplumsal kurumları (aile,
toplumsal yapıyı biçimlendirir. Toplumsal ilişkiler, bireyin ekonomi, siyaset, din, eğitim) ortaya koyar. Bu kurumlar
hem diğer insanlar, hem de gruplar, kurumlar ve kuruluşlarla toplumda hâkim olan değer ve normlara göre şekillenir.
olan ilişkilerini içeren bir ağ görünümündedir. Aile, arkadaşlar, Dolayısıyla kurumlar toplumlarda ortaktır ancak toplumlara
komşular ve diğer grupları içine alan bu ağ insanların ortak göre farklılıklar vardır. Bu farklılıklar toplumsal farklılıkları
hedeflerde buluştukları, paylaştıkları bir toplumsal yapıyı da anlatır. Çünkü toplumsal kurumlar toplumsal yapıyı şekil-
mümkün kılar. Böylece toplumsal ilişkiler kurumları işler hâle lendiren en temel ögelerdir (Görsel 2.3).
getirir ve onların devamlılığını sağlar.
Toplumsal Yapı Açısından Toplumsal Sistem: Sistem,
Toplumsal Değerler ve Toplumsal Normlar: Toplumsal aralarında karşılıklı işlevsel bağlılıklar bulunan bir dizi ögenin
değerler, toplumda ortaklaşa kanılar sonucu oluşmuş, toplum oluşturduğu dinamik bir bütünlüktür. Güneş sistemi ya da sinir
üyeleri tarafından paylaşılan, toplumun iyiliği ve gereksinim- sistemi örneklerinde olduğu gibi.
lerinin karşılanması açısından önemli, duygularla yakından
ilişkili olan maddi ve manevi şeylerin olumlu ya da olumsuz
nitelemelerle adlandırılmasıdır. Sosyal bir varlık olan insan,
toplum içerisinde yaşamak ve içinde yaşadığı toplumun değer-
lerini, inançlarını, davranış biçimlerini dikkate almak zorunda-
dır. Bireyin, toplumun davranış kalıplarını ve kültürünü
edinme, benimseme ve topluma uyma sürecine sosyalleşme
denir. Sosyal yaşama uyum, hayat boyu devam eden bir süreç-
tir. Bu süreç bireyin hem sosyal bir varlık olabilmesini hem de
toplumun sürekliliğini sağlamaktadır. Toplumsal değerler
toplumsal yapı ve toplumsal düzenin devamlılığı için çok
önemlidir. Aile, din, hukuk, eğitim, ekonomi gibi kurumlar
toplumsal değerlerin etkisi altında şekillenir. Toplumsal kurum Görsel 2.3: Eğitim kurumu toplumsal yapının bir ögesidir.
ve gruplar sayesinde toplumsal değerler kuşaktan kuşağa Toplumsal sistem ise fiziki yapı, nüfus, toplumsal ilişkiler,
aktarılır. kültür ve tabakalaşmanın karşılıklı işlevsel bağ içinde oluştur-
duğu bütündür. Toplumsal yapının sürekliliği bu ögelerin
Bir toplumda insanları belli olaylar karşısında nasıl düzenli olarak işlemesiyle mümkündür. Çünkü toplumsal
davranmaları gerektiğini belirleyen, öyle davranmaya zorla- yapının temel işlevleri ve onları yerine getiren başlıca kurucu
yan kurallara toplumsal norm denir. Normlar, bireylerin neyi ögeleri birbirleriyle bağımlı bir alt sistem oluşturur. Bunların
nasıl yapacaklarını ve değerleri nasıl uygulayacaklarını herhangi birindeki değişme diğer ögeleri de etkiler. Örneğin
belirler. Bireylere grup, organizasyon ya da kurum içinde toplumsal yapının başlıca ögelerinden olan aile kurumu;
rollerinin gereği doğru ve yapılması gereken davranışları neslin sürdürülmesi, yeni nüfusun toplumsallaştırılması gibi
söyler. Bizlere hayatımızda, oturma odamızdan yatak odamı- temel işlevlerle birlikte toplumsal sistemin işleyişine katılır.
za, iş yerimizden okuldaki sınıfımıza irili ufaklı binlerce norm Bu işlevlerdeki bir aksaklık toplumsal yapıyı, dolayısıyla da
rehberlik eder. Bu gerçeklikten hareketle normların, toplumsal bütün olarak toplumsal sistemi etkiler. Aile kurumunda yapısal
düzenin temel yapı taşlarından biri olduğu söylenebilir. bozulmaların olduğu toplumlarda eğitim, ekonomi gibi
kurumların da bu değişiklikten etkilenmesi toplumsal sistem-
deki ögelerin birbirine bağımlılığının açık bir göstergesidir.
Duyarlılık Her sistem çeşitli alt sistemlerden oluşur. İnsan organizması;
sinir sistemi, kas sistemi, iskelet sistemi gibi alt sistemlere
sahiptir. Toplumsal sistem; din, hukuk, aile, ekonomi, siyaset
Sorumluluk
Demokrasi gibi çeşitli alt sistemlere sahiptir. Bu sistemlerin de yine alt
Sevgi sistemleri vardır. Örneğin aile toplumun bir alt sistemidir.
Saygı Çeşitli akrabalık ilişkileri, evlenme şekilleri de ailenin alt
sistemlerini oluşturur. Hukuk sistemi de anayasa, yasalar,
mahkemeler gibi çeşitli alt sistemlere sahiptir.
Görsel 2.2: Toplumsal değerler
Toplumsal Statü ve Toplumsal Rol: Toplumsal statü, Toplumsal yapıya şeklini veren ögeler sistematik bütünlük
normlar aracılığıyla bireyden o statüye uygun davranış tarzla- içinde işlerlik gösterir. Bu ögeler birbirine bağlı oldukları için
rını yerine getirmesini bekler. Toplumsal yapı içinde statüler toplum çoğu zaman göreli bir denge içerisindedir. Bunlardan
rollere kıyasla daha statik bir görünüme sahipken toplumsal herhangi birindeki değişiklik dengeyi bozar ve hepsinde yeni
roller aktif ve dinamik özellik göstermektedir. Statü, bir değişiklikler meydana getirir. Öyle ki bu zincirleme reaksi-
konum olarak bireylerce doldurulur onun aktif yanı olan rol ile yonlar sonucu toplum, bir zaman sonra yeniden fonksiyonel
de davranışsal anlamda oynanır. Böylece toplumsal yapının bir bütünlük oluşturur. Sonuç olarak toplumsal sistem kendi
bireylerini kişiler değil, bu kişilerin statüleri meydana getir- kendisini düzenleyen bir bütündür ve daima kendi dengesini
mektedir. kurma eğilimindedir.

57