Page 11 - Türk Dili ve Edebiyatı 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 11 3

1. ÜNİTE > Giriş Kazanım A.4.2: Metnin türünün ortaya çıkışı ve tarihsel dönemle ilişkisini belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Faydacılık ve Edebiyat 25 dk.
Edebî eserlerin toplum sorunlarını dile getirdiğini ve bunu yaparken toplumsal değişimleri etkilediğini fark
Amacı Bireysel
edebilmek.
Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinden hareketle soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Jön Türk Romanı Örneğinde Ahmet Mithat Efendi ve Pragmatizm
(…)
Ben ölümlü dünyanın neye tahammülü var diye dünyaya küskünlük gösteren ve kendilerine azadegân
süsünü veren erbâb-ı füturdan asla değilim. Onları hiç sevmem. Onlara mukabil sekiz günlük ömür
için dokuz gün çalışmak lazımdır diyen kocakarıları derece derece faik bulurum. Bir dakikamın boş
geçtiğini istemem. Çalışırım. Çalışmayı ve onun mükâfatı olan kazancı pek severim.(Ahmet Mithat ve
Muallim Naci, 2011).
Ahmet Mithat Efendi’nin Muallim Naci ile mektuplaşmalarından hareketle oluşturulmuş Muhaberat ve
Muhaverat adlı kitabından alınmış olan yukarıdaki sözler, onun yaşam felsefesinin somut göstergele-
rinden biri olarak değerlendirilebilir. Yazarın vermiş olduğu eserlerin ortak paydası olarak görülebile-
cek faydacılık, onun üslubundaki toplumu iyiye ve güzele sevk etme amacı ile örtüşmektedir. Faydacılı-
ğın en bariz görülebileceği hususlar, Osmanlı medeniyeti, İslam ahlâkı ve eğitim gibi temel konulardır.
Yazarın bilhassa (özellikle) Osmanlı medeniyetini daha iyi bir noktaya taşımak ve bu medeniyetin ge-
reklerinin insanlık adına en faydalı hususlar olduğuna vurgu yapmak adına pragmatist ölçütlere baş-
vurduğunu söylemek mümkündür.

(…)
Ahmet Mithat Efendi, romanlarında okurlarına bazı öğütlerde bulunurken bu öğütlerini gerekçelendir-
me gereği duyar. Çünkü o, okurlarının tavsiyelerini bağnazca değil; mantık çerçevesinde kabullenmesi-
ni ve uygulamasını ister. Bu doğrultuda, yazarın okurlarına öğütlerinin en başında, kötülük ve yanlıştan
uzak durmak gelir. Ahmet Mithat, bu öğüdü, kötüyü ve yanlışı ortaya koyarak okurlarına verir. Çünkü
bireye en fayda sağlayacak yöntem, onun neyin iyi ve neyin kötü olduğunun ayrımını yapabilmesi ile
mümkün olacaktır. Tamamen iyi ve doğru yöntem üzere yetiştirilmek kişiye fayda sağlamayacak bilakis
zarar verecektir. Çünkü birey neye karşı kendisini koruması gerektiğini bilmeyecektir. Bu düşünce ya-
pısı ile Ahmet Mithat, okurlarına önce kötüyü ve yanlışı gösterir; ardından bu davranışlardan uzak dur-
manın faydalarını anlatır. Jön Türk romanının başkarakterleri Nurullah ve Ceylan’dan hareketle Ahmet
Mithat, Batılılaşma konusuna oldukça dikkat çekmiştir. Batılılaşmanın hangi bağlamda fayda sağladığı,
hangi bağlamda zarar verdiğine dair genel bir değerlendirme yapma fırsatı da bulan yazar, Ceylan ka-
rakteri vasıtasıyla Avrupadaki kadınların yaşam şekilleri, eğitim ahlakı gibi konular başta olmak üzere,
Batılılaşmayı pragmatist felsefenin odaklandığı farklı temeller üzerinden irdelemiştir.

(…)
Ahmet Mithat’ın tek yönlü olmayan Batı yaklaşımı, ön yargı ve bağnazlıkla değil, akıl ve sağduyu ile
ele alınmış bir değer yargısıdır. Batı’yı ve Batı’nın kültür ve medeniyetini iyi bilen Ahmet Mithat, bu
bilgileri ışığında romanlarında Batı ile Osmanlı medeniyetini mukayeseli bir şekilde değerlendirmeye
alır. Bu bağlamda yazarın Batılılaşma konusundaki göndermelerini iki başlık altında incelemek doğru
bir sınıflandırma olacaktır. İlk olarak yazarın okurlarını teşvik ettiği bir Batılılaşma unsuruna dikkat
çekilirken ardından yanlış olarak niteleyebileceğimiz Batılılaşma unsurlarından bahsetmek gerekmek-
tedir. Neticeleri itibari ile yanlış olarak nitelendirilen yahut teşvik edilen bu tutumlar, yazarın birçok
romanında bilhassa dikkat çekilen konulardandır.

(…)
Ahmet Mithat Efendi, yanlış Batılılaşma konusuna dair yazdığı yazılarla bilhassa dikkat çeken önemli
yazarlardandır. Genç Osmanlıların yanlış Batılılaşmaya yoğunlaştığı ve bu konuda eserler verdiği bir
dönemde, Ahmet Mithat bu hususa farklı bakış açıları getirmeyi başarmıştır. O, Batılılaşmanın doğru
ve yanlış neticelerini bir arada vererek okurun bu neticeyi görmesini ve kendisine bir yol haritası çizme-
sini sağlamıştır. Pragmatist açıdan yanlış Batılılaşmanın örneklerini barındıran Jön Türk romanında,

9