Page 5 - Biyoloji 10 | 2.Ünite

KALITIM VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

2.1. KALITIM VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

2.1.1. KALITIMIN GENEL ESASLARI

Canlıların sahip oldukları özelliklerin dölden döle aktarılmasına kalıtım adı verilir. Ebeveynlerden
(ana baba) oğul döllere genlerle aktarılan özelliklere kalıtsal özellikler denir. Kalıtsal özellikler, canlılar
arasında benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkmasını sağlar. Kalıtsal özelliklerin nasıl ortaya çıktığını, oğul
döllere nasıl aktarıldığını, genlerin yapısını ve işleyişini inceleyen bilim dalına genetik (kalıtım bilimi) adı
verilir. Mendel genetiğini kavrayabilmek için kalıtımla ilgili bazı terimlerin bilinmesi gerekmektedir.
Canlılar arasında çeşitlilik gösteren, dölden döle aktarılabilen ve bireylerin sahip olduğu niteliklerin
her biri karakter olarak adlandırılır. İnsanda saç ve göz rengi; bezelyelerde tohum şekli, çiçek rengi
karaktere örnek verilebilir. Bir karakterin her bir farklı tipine özellik denir. Saç renginin siyah ya da sarı,
göz renginin ela ya da yeşil olması özelliğe örnek olarak verilebilir.

Genler; DNA üzerinde yer alan, belirli bir kalıtsal
özellik şifreleyen birimlerdir. Bezelyede çiçek renginin
beyaz ya da mor olmasından sorumlu gen buna
örnek olarak verilebilir. Genler, harflerle sembolize
Aleller
edilir ve hücre bölünmesi sırasında kromozomlarla
yeni hücrelere taşınır. Eşeyli üreyen canlılarda, üreme
A a
ana hücreleri genellikle mayoz geçirir ve genlerin
gametlere dağılımı sağlanır. Döllenme ile yeni
b B
canlıya taşınan genlerin tamamına genotip denir.
Ebeveynlere ait özellikler döllenme ile oğul bireylere
geçmiş olur.
Eşeyli üreyen canlıların vücut hücreleri, biri anne- C c
den diğeri babadan gelen toplam iki takım kromozo-
D d
ma sahipse 2n ile gösterilir. 2n kromozomlu bu hüc-
relere diploit hücre denir. Diploit hücrelerde homolog
kromozomlar çiftler hâlinde bulunur. Homolog kromo-
zomların karşılıklı lokuslarında yer alan, biri anneden
Görsel 2.1: Aleller
diğeri babadan gelen ve aynı karakter üzerinde etkili
olan gen çeşitlerinin her birine alel adı verilir (Görsel
2.1).
Homolog kromozomlar üzerindeki aleller birbirinin aynı (AA, aa) ya da birbirinden farklı (Aa) olabilir.
Genellikle diploit canlıda bir karakter iki alelle belirlenir. Herhangi bir anormallik yoksa aleller aynı kro-
mozom üzerinde bulunmaz.

Karekod 2.1: Kalıtımın temel kavramları

BİYOLOJİ 10 BİYOLOJİ 10 BİYOLOJİ 10
81
81
81