Page 73 - Biyoloji 10 | 3.Ünite

3 DOĞAL KAYNAKLAR VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN KORUNMASI DOĞAL KAYNAKLAR VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN KORUNMASI

BÖLÜM

Gen Bankaları

Biyolojik çeşitlilik kaynaklarının, günümüzde ve gelecekteki bitkisel araştırmaların kullanımına hazır
bir şekilde saklanması çok önemlidir. Yüksek verimli, kuraklığa, dona, aşırı soğuklara, hastalık ve tarım-
sal zararlılara dayanıklı çeşitler geliştirmek mevcut
genetik çeşitliliğin korunması ile mümkündür.
Nesli tükenme tehlikesi altında olan birçok tür,
taşıdığı potansiyel değerlerden özellikle genetik kay-
nak olması açısından öncelikli korunmalıdır. Ziraî tür-
lere yakından akraba olan yabani bitki popülasyonla-
rı kaybedilirse kullanılabilecek genetik kaynaklar da
yok olur. Hastalıklara dayanıklı ürünlerin geliştirilme-
sinde yabanıl türler kullanılabilir. Pirinçte (Oryza sa-
tiva - Oriyza sativa) (Görsel 3.60) etkili olan tehlikeli
çimen virüsü yıkıcı salgına yol açarak ürün kaybına Görsel 3.60: Pirinç bitkisi
neden olur. Bilim insanları, Oryza sativa’nın yakın akrabalarını taradılar ve bu türün akrabası olan Hin-
distan pirincinin, (Oryza nivara - Oriyza nivara) bu virüse karşı dayanıklı olduğunu buldular. Böylece
ıslah çalışmalarıyla dirençli olan ticari pirinç varyeteleri üretilerek çimen virüsünün yaptığı salgınların
önüne geçilmiştir.
Canlıya ait hücre, doku ya da organların çok uzun yıllar boyunca uygun koşullarda saklanmasını
sağlayan ortamlara gen bankası adı verilir. Bitki tohumlarının saklandığı gen bankalarına ise tohum
bankası adı verilir. Gen bankasında muhafaza edilen bitki tohumlarının canlılıkları 30 ile100 yıl arasın-
da korunur.
Biyokaçakçılık, doğal kaynakların bilinçsiz ve aşırı kullanımı gibi nedenlerle biyolojik çeşitlilik zarar
görmüş, bazı türlerin soyu tükenmiştir. Biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilmesi için tohum ve
gen bankaları gereklidir. Ayrıca nesli tükenme tehlikesi altında olan yabani ve ıslah edilmiş türleri koru-
ma altına alarak geleceğe aktarmak için de tohum ve gen bankalarına gereksinim vardır.
Dünyanın üçüncü büyük gen bankası olan Türkiye Tohum Gen Bankasında hem bitki hem bakteri
hem de mantar gen kaynakları koruma altına alınmaktadır. Türkiye kendi bitkisel çeşitliliğini muhafaza
çalışmalarına başlayan ülkelerden biridir. Bu çalışmalara 1964 yılında bugünkü adıyla Ege Tarımsal
Araştırma Enstitüsünde başlanmıştır. Çalışmalar, Ülkesel Bitki Genetik Kaynakları Araştırma Projesi
kapsamında yürütülmektedir.

Karekod 3.8: Gen Bankası tanıtımı

BİYOLOJİ 10
207