Page 16 - Biyoloji 11 | 2. Ünite

2.1.4. KOMÜNİTELERDEKİ SÜKSESYON

Çoğu komünite, komünitedeki türlerin populasyonları, ortam şartları, besin miktarları gibi sebeplerle de-
KOMÜNİTE VE POPULASYON EKOLOJİSİ
ğişikliğe uğrar. Bu değişikliğe klimaks komünite denir. Ancak komünitedeki toprak, coğrafik yapı ve diğer
değişkenler bir bölgede pek çok farklı komüniteler oluşturabilir. Abiyotik faktörlerden sıcaklık, ışık, yağış mik-
tarı ve toprak yapısındaki değişiklikler komüniteye yeni canlıların girmesine ya da komünite üyelerinin sayı
ve yoğunluğunun değişmesine neden olabilir. Bu durumda komünite dengeli bile olsa her zaman değişimlere
açıktır.
Fırtına, yangın, kuraklık, aşırı otlama ve insan faaliyetleri doğadaki bozunum unsurlarıdır. Doğa yapısın-
da meydana gelen bir bozunum komünitedeki tür çeşitliliğini ve komünitenin yapısını etkiler. Bozunmalar
sonucunda komünite kararsız (dengesiz) bir komünite hâlini alır. Bozunmanın tipine, sıklığına ve komünite
üzerindeki etkisine bağlı olarak komünite zamanla yeniden kararlı bir komüniteye (klimaks) doğru değişim
gösterir. Bozulmuş alanlarda uzun zaman içinde türlerin aşamalı olarak birbirinin yerini almalarına sükses-
yon (sıralı değişim) denir. Değişim sırasında komünitedeki tür çeşitliliği, yoğunluğu ve baskın tür farklılaşır.
Henüz üzerinde yaşamın bulunmadığı alanlarda, volkanik adalar ya da buzul taşların üzerinde toprak olu-
şumuyla başlayan sıralı değişim birincil süksesyon olarak adlandırılır. Ancak karasal ekosistemlerde komü-
nitelerin yapısını değiştiren buzul hareketleri, yanardağ faaliyetleri, kasırga, sel, kuraklık, yoğun ağaç kesimi,
aşırı otlatma ve yangınlar sonucunda da var olan komünite değişime uğrayabilir. Toprağın sağlam kaldığı bu
sıralı değişime ikincil süksesyon denir. Belirli bir yerde bitki süksesyonundan sonra o bölgeye farklı hayvansal
gruplar yerleşir.
Denizli’nin Buldan ilçesi batı dağlık bölümündeki (Görsel 2.1.17) bitki örtüsünü incelenerek 1000-1100 m.
yükseltiler arasında insandan, hayvandan ya da başka etkilerden kaynaklı bozunmuş alanda ikincil süksesyon
gözlenmiştir.
Bozunmadan itibaren klimaks komüniteye ulaşılıncaya kadar geçen sürecin çeşitli evrelerinde farklı meşe
türlerinin ortama hâkim olduğu tespit edilmiştir. Bu alana zaman içinde karaçam ve kızılçam yerleştirilmiştir.
Süksesyonun daha ileri aşamasında karaçam alana hâkim olmuş ve bir ışık ağacı olan kızılçamın gelişmesini
engellemiştir. Karaçamın ortama hâkim olduğu bu devrede meşe ve ladin ağaçları da bulunmaktadır. Bitki
tür çeşitliğinin süksesyonun ilk devresinden itibaren karaçam hâkim olana kadar zaman içinde arttığı sonra-
sındaysa azaldığı tespit edilmiştir. Süksesyonun ileri safhalarında kaçınılmaz olarak bir veya birkaç tür alana
hâkim olmuştur. Bu hâkimiyet diğer birçok türün ortamdan uzaklaşmasında etken kabul edilmektedir. Sük-
sesyonun tamamlanıp bölgedeki canlı türleri sabit bir durumuna gelmesi için uzun bir zamana ihtiyaç vardır.
İnsanlar, üzerinde yaşadığı topraklara, vatanına karşı sorumludur. Bu sorumluluğun başında doğayı insan bo-
zunumuna karşı korumak gelir. Bu sorumluluk, vatan sevgisinin de bir göstergesidir.

Görsel 2.1.17: Bozunma sonrası Sazak Dağı'ndaki süksesyon
214