Page 46 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

1. ÜNİTE || DOĞAL SİSTEMLER

A) ATMOSFER VE HAVA OLAYLARI

Konuya Başlarken
Yerküreyi çevreleyen atmosfer çeşitli gazların bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Hava küre olarak
da ifade edilen atmosfer, sahip olduğu özellikleriyle canlıların yerküre üzerindeki yaşamı için
oldukça önemlidir.
1. Atmosferi oluşturan gazlar neler olabilir?
2. Yeryüzünün canlı yaşamına uygun olabilmesinde atmosferin ne tür etkileri olmuştur?

Yerküreyi çepeçevre saran, yaşamın varlılığını ve sürekliliğini sağ-
layan gaz örtüsüne atmosfer ya da hava küre adı verilir. Atmosfer,
Dünya yüzeyini çevreleyen çeşitli gazlardan oluşmuş bir katmandır.
Dünya yüzeyini çevreleyen atmosfer katmanı farklı özelliklere sa-
hip çeşitli gazlardan oluşur. Azot (%78), oksijen (%21) ve asal gaz-
lar (%1); atmosferde sürekli bulunan ve miktarı sabit olan gazlardır.
Karbondioksit ve su buharı; atmosferde sürekli bulunan, miktarı
yere ve zamana göre değişen gazlardır. Atmosferde bulunan ozon
gazının da miktarı değişkendir.
Atmosferi oluşturan gazların yoğunluğu yerden yükseldikçe
azalır. Atmosferde bulunan gazların %98’lik bölümü yerden ilk 28
km’lik kısımda bulunur. Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan kutup
noktalarına gidildikçe (sıcaklık, yer çekimi vb. nedenlerle) azalır.
Atmosfer saydam ve renksizdir. Ancak Güneş’ten gelen kısa dalgalı
ışınların fazlaca kırılmasıyla gökyüzü mavi bir renk alır.
Atmosfer; sıcaklık özelliklerine göre yerden yükseldikçe çeşitli
katmanlara ayrılır (Görsel 1.47).
Troposfer: Atmosferin yere yakın en alt katmanıdır. Kalınlığı Ek-
vator’da daha fazla, kutuplarda ise daha azdır. Ortalama kalınlığı 10-
16 km arasındadır. Atmosferi oluşturan gazların %75’i Troposfer’de
bulunur. Bu katmanda yatay ve dikey yönde hava hareketi yaşanır.
Su buharının büyük kısmı bu katmanda bulunduğu için iklim olayla-
rı bu katmanda yaşanır. Yerden yükseldikçe sıcaklık azalır.

Stratosfer: Troposferin üzerinde yer alan 50 km’ye kadar uzanan
katmandır. Sıcaklık ortalama -50⁰C civarındadır. Bu katmanda yatay
hava hareketleri görülür. Güneş’ten gelen zararlı ışınları süzen ozon
gazı bu katmanda yoğunlaşmış ve ozon tabakasını oluşturmuştur.

Mezosfer: Stratosferin üzerinde yer alan yaklaşık 85 km yüksek-
liğe kadar uzanan katmandır. Bu katmanın üst kesimlerinde sıcaklık
-90⁰C civarına düşer. Atmosfere giren gök taşları bu katmanda ya-
narak parçalanır.
Termosfer: Mezosfer katmanının üzerinde yaklaşık 690 km’ye
kadar uzanan katmandır. Gazların seyrek hâlde bulunduğu bu kat-
manda gazlar çok hızlı hareket ettiği için sıcaklık çok yüksektir. Bu
katmanda yükseldikçe sıcaklık 1.000⁰C üzerine çıkar.
Ekzosfer: Termosferin üzerinde yer alan en dış katmandır. Dış sı-
nırı kesin olmamakla beraber yaklaşık 10.000 km yükseltiye kadar
ulaştığı varsayılır. Yer çekiminin çok az olduğu bu katmanda gazlar
çok seyrektir.
Görsel 1.47: Atmosferin katmanları

92
ı ı| |ı ı