Page 6 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 4. Ünite

4. Canlılar ve Çevre Canlılar ve Çevre 4.
Ünite Ünite

Yabancı otlarla mücadelede birçok yöntem kullanılmaktadır. En yaygın kullanılan yöntem kimyasal mücadeledir.
Kimyasal mücadelede kullanılan herbisitlerin sağladıkları yararların yanında yan etkileri de vardır. Aşırı herbisit uy-
gulamaları, bazı türlerin popülasyonunun azalmasına yol açar. Ancak doğada var olan dayanıklı bireyler, rekabet ko-
şullarının zamanla azalmasına bağlı olarak seleksiyon yoluyla ortamda hâkim duruma geçer. Bu bireyler dayanıklılık
genlerini daha sonraki nesillere taşır.
Genler ve kromozomların yapısındaki ani değişimlere mutasyon denir (Görsel 4.8, 9). Mutasyonların farklı etki-
leri vardır. Mutasyonlar canlıların değişen çevre şartlarına uyumunu değiştirebilir. Mutasyonların çoğu öldürücüdür.
Canlıya olumlu veya olumsuz herhangi bir etkisi olmayan mutasyonlara nötr mutasyonlar denir. Canlının, yaşadığı
ortama uyum yeteneğini artıran mutasyonlara ise yararlı mutasyon denir. Somatik hücrelerde meydana gelen mu-
tasyonlar bir sonraki nesle aktarılamaz. Kalıtsal değildir, sadece ilgili bireyi etkiler. Eşey ve eşey ana hücrelerinde
meydana gelen mutasyonlar ise nesilden nesile aktarılabilir.

Görsel 4.8: Kaplumbağada mutasyon Görsel 4.9: Elmada mutasyon

İstenilen özelliklere sahip bireylerin seçilmelerine, çeşitli yöntemlerle çiftleştirilmeleri sonucunda beğenilen ka-
rakterlere sahip bitki ve hayvan ırklarının elde edilmesine yapay seçilim denir. Yapay seçilim tür içi çeşitliliği azaltır.
Hastalıklara ve bireylerin değişen ortam koşullarına direnç geliştirmelerini engelleyebilir.

1.2. Tarım ve Hayvancılıkta Yapay Seçilim Uygulamaları
İnsanlar, yapay seçilimli üretim uygulamalarıyla bitki ve hayvanlardan istedikleri özellikleri taşıyan bireyler elde
ederler. Tarım ve hayvancılıkta ıslah çalışmalarının temelini, yapay seçilim uygulamaları oluşturur. Bu ıslah çalışma-
larıyla farklı özelliklere sahip bitki ve hayvanlar elde edilir. İstendik özellikleri olan organizmalar belirlenir. Bu özel-
likleri taşıyan bireyler kendi aralarında çiftleştirilir. Böylece istenilen özellikler nesilden nesile aktarılır.Aşağıda yapay
seçilim uygulaması ile ilgili bazı örneklere yer verilmiştir.
• Brassica oleracea [Brassika olerase (yabani hardal)] bitkisinin farklı kısımları kullanılması ile yapay seçilimle
karnabahar, yer lahanası, brüksel lahanası, lahana, brokoli ve karalahana vb. sebzeler üretilir (Görsel 4.10).

Brassica oleracea Karnabahar Alabaş Brüksel Lahana Brokoli Mangır
(yabani hardal) lahanası
Çiçek
Seçilen Çiçek Kök Yanal yaprak Uç yaprak tomurcukları ve Yapraklar
özellik tomurcukları tomurcukları tomurcukları kökler

Görsel 4.10: Yabani hardaldan yapay seçilimi ile sebze üretimi

170