Page 5 - Fen Lisesi Kimya 12 | 4.Ünite

4.1.1. Fosil Yakıtlar
Doğada gerçekleşen tüm olaylar için enerjiye ihtiyaç du-
yulur. Örneğin suyun buharlaşması, yeşil bitkilerin fotosentez
yapması, insanların yaşamsal faaliyetleri, otomobillerin hare-
keti, evlerin ve caddelerin aydınlatılması gibi olaylar için enerji
gerekir. Dünyada kullanılan enerjinin çoğu tükenebilir enerji
kaynaklarından sağlanır. Tükenebilir enerji, kısa zaman aralı-
ğında yerine konulamayan enerjidir ve genellikle petrol, doğal
gaz, kömür gibi fosil yakıtlardan elde edilir. Fosil yakıtlar, güneş
enerjisinin depolanmış hâlidir. Fosil yakıtlar, yaşamları milyon-
larca yıl önce sona ermiş bitki ve hayvan kalıntılarının fiziksel
ve kimyasal değişime uğramasıyla oluşur. Bu değişimde kalıntı-
ların üzerindeki kayaçların yaptığı basınç ile yerkürenin içinden
gelen ısı etkilidir.
Kömür; karbon, hidrojen, oksijen, azot, kükürt ve diğer
mineralleri içeren organik bir kayaçtır. Kömür, bataklıklardaki
bitkilerden ve bitki artıklarından oluşur. Bitki havasız ortamda
bakteriler tarafından parçalanırsa (çürürse) oksijen ve hidrojen
atomları bitkiden uzaklaşır, maddenin karbon içeriği zaman-
la artar. Bu olayın antrasit kömürüne kadar ulaşması yaklaşık
300 milyon yıl alır. İçerdiği karbon yüzdesine göre kömürler şu
şekilde sıralanabilir:
Bataklık kömürü (turba) : %60
Linyit : %62-76
Taş kömürü : %76-86 197
Antrasit kömür : %91-99
Petrol ve doğal gaz ise farklı bir yolla oluşur. Denizin dibine
çöken bitki ve hayvan artıkları bakterilerce bozunur, bu artık-
ların üzeri çamur ve kumla kaplanır. Kum ve çamur, zamanla
kum taşına dönüşür. Kum taşı kayalarının uyguladığı basınç
ve sıcaklık organik maddeleri petrol ve doğal gaza çevirir. Bu bi-
rikimin yaşı 250-500 milyon arasındadır. Doğal gaz, yer altında
gözenekli kayaların boşluklarına sıkışmış olarak ya da petrol
yataklarının üzerinde gaz hâlinde bulunur (Görsel 4.2). Doğal
gaz yaklaşık %85 metan, %10 etan, %3 propan ve az miktarda
diğer yanıcı ya da yanıcı olmayan madde içerir. Petrol ise 1 kar-
bonludan 40 karbonluya kadar değişen yüzlerce farklı hidrokar-
bondan meydana gelir.

Doğal gaz katmanı

Görsel 4.2: Petrol ve doğal gaz

FEN LİSESİ KİMYA 12