Page 87 - Felsefe 10

Kavram Öğretimi 62
FELSEFE 10

2. Aşağıdaki metni okuyunuz ve metnin bilimsel yöntemin basamaklarına uygun düşen kısımlarını
belirleyerek kendi cümlelerinizle yazınız.

Archimedes (Arşimed) neyin heyecanıyla kendini sokağa atmıştı? Ayrıntıya girmeden yanıtı bir cümlede
verelim: Fizikte şimdi "Archimedes İlkesi" diye bilinen bir doğa yasasını bulmanın heyecanıyla!
Hikâyeyi hemen herkes bilir: Siraküz'ün despot kralı Hiero, ölümsüz Tanrılar tapınağına konmak üzere
kentin tanınmış kuyumcusuna som altından bir taç yapması emrini verir. Kuyumcu, kralın sağladığı altın
ağırlığındaki tacı zamanında tamamlar, teslim eder. Ne var ki, kimi söylentiler kralı, tacın yapısına gümüş
karıştırıldığı kuşkusuna düşürür. Kral gerçeği öğrenmek ister. Daha o zaman her maddenin kendine özgü
bir ağırlığı olduğu, örneğin bir altın parçasının aynı büyüklükteki gümüş parçasından daha ağır çektiği bi-
linmektedir. Ne ki, kralın elinde aynı biçim ve büyüklükte saf altından başka bir taç yoktu ki, ağırlık mu-
kayesesi yapabilsin. Bilinen tek seçenek tacı eritip küp biçiminde dökmek, aynı büyüklükteki küp altınla
terazide tartmaktır. Ama bu çözüm, uzun emek ve ince bir ustalıkla işlenmiş olan tacı yok etmek demektir.
Sorun, tacı bozmaksızın kullanılan altın miktarını belirleyebilmektir. Sonunda kral bilime başvurma gere-
ğini anlar, sorunun çözümünü Archimedes'ten ister. Hikâyede, Archimedes'in çözüm arayışında düşünsel
düzeyde nasıl bir uğraş verdiğinden söz edilmiyor; sadece, banyo küvetine ayak attığında çözümün bir
anda aklına nasıl geldiği vurgulanıyor. Archimedes küvete ayak atınca su düzeyinin yükseldiğini fark
eder, oturunca suyun taştığını görür ve hemen suya daldırılan bir nesnenin hacminin, yapısal biçimi ne
olursa olsun, taşırdığı suyun hacmi ile belirlenebileceğini anlar. Öyleyse yapacağı şey basitti: suyla dolu
bir kaba tacı daldırmak, hacmini taşan suyun hacmine denk altın parçasıyla tacı tartmak! Deney tacın saf
altın olmadığını ortaya çıkarır; kurnaz usta suçunu yaşamıyla öder sonunda.

(Cemal Yıldırım, Bilimin Öncüleri eserinden derlenmiştir.)

Problem:

Gözlem:

Hipotez:

Deney:

Yasa:

83
Hazırlayan: Gözde ATASAYAR YAZILGAN