Page 184 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 66
3. ÜNİTE : DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SAVAŞÇILAR VE ASKERLER >3.2. Tımar Sistemi
Kavram : Zeamet
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Çalışmanın Adı HİZMETİN KARŞILIĞI 20 dk.
Çalışmanın Amacı Zeamet teriminin taşıdığı anlam ile ilgili çıkarımda bulunabilme.

1. Yönerge: Verilen bilgilerden yararlanarak soruları yanıtlayınız.

Tımar (dirlik) sistemi, fethedilen topraklardaki mülkiyeti devlete ait olan arazilerin, yaptıkları hizmetin
karşılığında uygun görülen kişilere dağıtılması esasına dayalı bir sistemdir. Osmanlı Devleti’nde
dirlikler has, zeamet ve tımar şeklinde üç ana gruba ayrılmıştır. Zeamet adı verilen dirlik arazileri
kullanım hakkına sahip olan kimselere de zaim denilirdi. Zeamet sahipleri, her beş bin akçe için bir
cebeli beslemek mecburiyetindeydiler ve savaş zamanlarında cebelileriyle birlikte sancak beylerinin
kumandası altında sefere katılırlardı. Sefere katılmayan zaimlerin zeametleri geri alınıp başkalarına
verilirdi. Savaş olmadığı anda ise kimseye bağlı olmazlardı. Sancakbeyi ve zaimler, sorumlu oldukla-
rı bölgedeki suçluları takip etmek ve kadının hükmü dâhilinde cezalandırma yetkisine sahiplerdi. Bir
tür polis yetkisi diyebileceğimiz bu yetkinin uygulanması para cezası yoluyla olduğu için sancakbeyi
ve zaimlerin önemli bir gelir kaynağını da teşkil ediyordu.

Zaim Mustafa Ağa, zeameti dâhilinde bulunan yaylada bazı köy ahalilerinin kanunlara aykırı olarak
hayvanlarını otlatıp suyundan faydalandıklarını tespit edince duruma el koymuştur. Bunun üzerine
olay mahkemeye yansımıştır. Mustafa Ağa, mahkemede adı geçen yaylağın mirî yaylası olduğunu
ve köy halkının müstakil yaylaları olduğu hâlde bu mirî yayladan faydalanmak istediğini söyleyerek
kendisini savunmuştur. Nihayet mahkeme, köy ahalisinin haksızlığına karar vermiştir.

1. Fatih Sultan Mehmet, Kanunname-i Al-i Osman: “Sancak beği oğulları otuz bin akça zeamet ala.”
“Ve çavuş oğullarına on bin akça tımar verile.”
Fatih Sultan Mehmet’in ifadesinden de hareketle zeamet kavramının sizde oluşturduğu anlamı
açıklayınız.

2. Zeamet adı verilen dirlik arazileri kullanım hakkına sahip olan zaimlerin sorumlu oldukları
alanları belirtiniz.

3.

Tablo 1. 1560-1561 Yıllarında Budin Sancağı’ndaki Zeametlerden Bazıları
ZEAMETLER MİKTARI (Akçe)
Zeamet-i Abdülkerim, Budin Hazinesi Defterdarı 39.700
Zeamet-i Durmuş Bey, Budin Hazinesi Defterdar Kethüdası 31.721
Zeamet-i Mehmet bin Bali Paşa, Tuna Nehri Kaptanı 92.124
Zeamet-i Hasan bin Mustafa Bey, Miralay-ı Liva-i Paşa 36.081
Zeamet-i Hasan, Budin Kalesi Azaplar (Osmanlı askerî teşkilatında kara ve deniz hafif piya- 35.875
deleri için kullanılan bir tabir) Ağası
Zeamet-i Turgut, Budin Vilayeti Miralemi (sancaktarların ve mehterhanenin başı) 20.527
Zeamet-i Mehmed, Sabık Ağa-yı Farisan-ı (hudutlardaki muhafız askerler)Budin 21.794
121