Page 186 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 67
3. ÜNİTE : DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SAVAŞÇILAR VE ASKERLER > 3.2. Tımar Sistemi
Kavram : Tahrir
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Çalışmanın Adı OSMANLI DEVLETİ’NDE SAYIM 20 dk.
Çalışmanın Amacı Tarihe kaynak sağlaması açısından tahrir ile ilgili çıkarımda bulunabilme.

1. Yönerge: Verilen bilgilerden ve görsellerden yararlanarak soruları yanıtlayınız.

1.

Sözlükte “yazma, kaydetme, deftere geçirme” anlamlarına gelen
tahrir kelimesi, terim olarak Osmanlı maliye teşkilatında vergilerin
ve bu vergileri verenlerin ismen tespiti için değişik dönemlerde,
farklı şehirlerde gerçekleştirilen sayımları ve bu sayımların kayde-
dildiği defterleri ifade eder.
Osmanlılarda tahrir, tımar sistemiyle doğrudan bağlantılı bir özellik
göstermiş ve bu sisteminin yürürlükte olduğu (salyanesiz) eyalet ve
sancaklarda uygulanmıştır.

Osmanlılar, bir yörede ilki fethin hemen ardından olmak üzere çe-
şitli vesilelerle tahrir yaparlardı. Bununla birlikte fetih sonrası ger-
çek tahririn ardından yeni bir padişahın tahta geçmesi durumunda
da genel tahrirlerin yapıldığı anlaşılmaktadır. Devletin büyük mali
külfetlerle karşılaştığı dönemlerde de deftere kayıtlı olmayan gelir-
lerin bulunması için genel tahrir yapılabilirdi.
Görsel 1. 1245 Numaralı Sultan Ahmed
Han’ın Cedit Tahrir Defteri

a) Tahririn Tımar sisteminin yürürlükte olduğu eyaletlerde tahririn Osmanlı devlet idaresindeki hangi
anlayışın gereğidir? Gerekçelendirerek açıklayınız.

b) Yeni bir padişahın tahta geçmesi ile tahrirlerin yenilenme gerekçesi ne olabilir? Açıklayınız.

Tahrirler, emin denilen bir kişi ile kâtip tarafından yapılır; bölgedeki kadılar da bu görevlilere yardım
etmekle mükellef olurlardı. Tahrir bittikten sonra ilgili kayıtlar temize çekilir, hazırlanan defterlerin
biri defterhanede (merkezde) tutulurken diğeri de bölgenin beylerbeyine gönderilirdi. Klasik dönem
tahrir defterlerinde kişilerin isimleri, statüleri, alınan vergilerin cinsi ve miktarı, toprağın tasarruf şekli
ile mülkiyet ve vakıf sistemi kaydedilirdi.
Tahrir defterleri, kullanım amacına göre farklı şekillerde düzenlenirdi. Bunlardan biri olan mufassal
(ayrıntılı) tahrir defterlerinde sancağın merkez kazasından başlanarak kaza, nahiye ve köyler sı-
ralanır; bölgedeki çeşitli mekânlar ile yetişkin erkeklerin bilgileri, vergiden muaf kesimler ile hane
sahibi dul kadınlar kayda geçirilirdi. Tahrir defterlerinin diğer bir türü olan icmal (özet) defterlerde
ise özellikle dirlik sahiplerinin isimleri ile gelir toplamları verilirdi. Bu iki temel defter türünün dışında
yine tahrir işlemleri neticesinde hazırlanan bir kayıt türü de evkaf defterleriydi. Bu defterler, özellikle
vakıf olarak ayrılmış yerler hakkında önemli bilgiler içermektedir.

123