Page 11 - Fizik 11 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

4 FİZİK 12

1. ÜNİTE : ÇEMBERSEL HAREKET > 1.1. Düzgün Çembersel Hareket
Kavram : Merkezcil Kuvvet
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı MERKEZE DOĞRU 20 dk.
Çalışmanın Amacı Günlük olaylardan örneklerle merkezcil kuvvet kavramını tanımlayabilme.

Yönerge: Metinden faydalanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

Newton hareket yasaları uyarınca bir cisme kuvvet uygulandığında o cisim kuvvet doğrultusunda ha-
reket eder. Sürtünmesiz bir sistemde bu kuvvet ortadan kaldırıldığında cisim sonsuza dek o doğrultu
boyunca hızını korur ve hareketine devam eder. Hareketin çeşidini değiştirmek için yine bir kuvvete ihti-
yaç duyulur. Böyle bir duruma örnek olarak çamaşır makineleri verilebilir. Çamaşır makinesinin çalışma
döngüsünde kazan, yüksek hızda döner ve iç duvarı tarafından ıslak giysiler üzerinde dairesel bir yola
zorlanan merkezcil kuvvet üretir. Burada kazanın dönmesi sırasında giysilere büyük bir kuvvet etki eder
ancak giysilerdeki su deliklerden teğetsel olarak kaçar, başka bir deyişle su giysilerden uzaklaşır. Bu
olay şu şekilde de anlatılabilir: Merkezcil kuvvet ortadan kalktığında cisimler dairesel bir yolda hareket
etmeyi durdurur. Bunun yerine, daireye teğet olan düz bir yörüngede hareket eder. Kısacası çembersel
hareket için merkezcil kuvvet gereklidir.

Eğlence trenleri de düzgün çembersel hareket yapan ve bu hareketi sırasında merkezcil kuvvetin etkile­
rinin görüldüğü bir başka örnektir. Eğlence treni çembersel döngü boyunca sabit bir hızla hareket eder-
ken yolcular baş aşağı asılı kalabilir. Tren özellikle yüksek hızlara ulaştığında savrulma durumu ger-
çekleşir ancak parkurun çembersel biçimde olması sayesinde bu yörüngeyi rahatlıkla tamamlayabilir.
Yolcuları bir çember içinde hareket ettiren kuvvetin yönü ve bu gücü sağlayan nedir? Pizza ustaları
hamuru hava ya fırlatıp döndürdüğünde uç kısımdaki hamur nasıl böylesine büyüyebilir? Bu ve bunun
gibi soruların cevabı merkezcil kuvvet içinde aranabilir.

Sorular

1. Metinden hareketle merkezcil kuvvet kavramını tanımlayınız.

2. Aşağıdaki tabloda metindeki örneklerle benzerlik gösteren merkezcil kuvvet ile ilgili bir örnek ve
açıklaması verilmiştir. Siz de en az iki örnek vererek bu örneklerde merkezcil kuvvetin nasıl çalış-
tığını tabloda ilgili bölüme yazınız.

Merkezcil Kuvvet Örnekleri Merkezcil Kuvvetle İlgili Açıklamam
Suyun dökülmemesi için kova içindeki su miktarının kovayı tam olarak dol­
duracak kadar olmaması gerekir. Kova yeterince hızlı döndürüldüğünde için-
İçi su dolu iken döndürülen kova
deki su dönme merkezine yönelecek ve hiçbir zaman dışarı çıkmayacaktır.
Kova dönerken suyun teğet hareket ettiği gözlemlenebilir.

3. Gözlemlerinize dayanarak düzgün çembersel hareket sırasında ve merkezcil kuvvetin etkisiyle
dengede kalma durumunun olduğu bir örnek veriniz.

8
Hazırlayan: Yunus Emre LAZALOĞLU