Page 86 - Proje Hazırlama (Tüm Kitap)

Okuma Köşesi

BİLİMSEL YAYINLARDA ETİK İLKELER

İnsanoğlunun varoluşundan bu yana hayatta kal- III. Uydurmacılık (Fabrikasyon): En ciddi bilimsel
ma içgüdüsü ile başlayan ve gelişen bilgi arayışı, yanıltma türlerinden biri olan uydurmacılık, gerçekte
bilimi, bilimsel araştırmayı bugünkü seviyesine ulaş- olmayan verileri ve sonuçları yayımlamak olarak ta-
tırmıştır. Günümüzde bilim, hızla gelişen ve değişen nımlanabilir.
teknolojinin de etkisiyle sadece akademisyenlerin uğ- IV. Çoklu Yayın (Duplikasyon): Aynı verilerin ve
raştığı alan olmaktan çıkmıştır. sonuçların birden fazla yayında verilmesidir. Aynı ma-
Bugün bilimsel araştırmalar her boyutuyla, özel- kaleyi değişik dillerde yayımlamak da bu gruba gir-
likle sonuçları açısından (yerel yönetimlerden hükü- mektedir. Yayınların duplikasyon tanımına girmemesi
metlere, sanayicisinden iş adamına, uygulayıcısın- için ilk yayının çıktığı dergi veya kitabın editöründen
dan hizmeti talep edene kadar toplumun her kesimini yazılı olarak izin alınmalı, yayımlanan makalede ilk
yakından ilgilendirmektedir. Bu nedenle fen bilimle- yayına ait kaynak gösterilmeli ve yayınevinden izin
rinden sağlık bilimlerine, sosyal bilimlere kadar her
alanda gerçekleştirilen bilimsel araştırmaların başlan-
gıcından, sonuçlarının yayım ve uygulama aşaması-
na kadar geçen süreç içinde birtakım etik kuralların
uygulanması, kaçınılmaz bir gerekliliktir.
Etik, bir bilimsel faaliyette bulunan insanların ahlak
ilkelerini, davranış biçimlerini, görevlerini ve zorunlu-
luklarını belirleyen kurallar zinciri olarak tanımlanabi-
lir. Etik, yasalardan farklı olarak çoğunlukla yazılı ve
kesin kurallar içermez. Zamana, değişen koşullara,
toplumsal gereksinim ve bilimsel gelişmelere bağlı
olarak değişimler gösterebilir. Ancak temelindeki iyilik
etme, kötülük etmeme, adil davranma gibi ana belirle-
yiciler değişmez (Görsel 3.3.1).
Gerçekte etik, bilimsel ve akademik yaşamın en
önemli temel taşlarından birisi olarak ilgilenilmesi, in-
celenmesi, dikkate alınması ve öğretilmesi gereken
bir kavram olmalıdır.
Bilimsel yanıltmanın genelde iki biçiminin olduğu
bilinmektedir. "Özensiz araştırma" veya "disiplinsiz
araştırma" adı verilen, aslında kötü niyetli olmayan
ancak bilimsel yöntem ve bilime uymayarak yanlış
sonuçlara ulaşan araştırmacılar tanımlanmaktadır.
Bilerek yapılan yanıltıcı yayınlar için ise "bilimsel sah-
tekarlık", "bilimsel yalancılık", "bilimsel saptırma" gibi
nitelemelerkullanılmaktadır. Ancak her iki durumda da
bilim çevreleri ve toplum yanıltılmakta ve zarar gör-
mektedir. Görsel 3.3.2: Etik İlkeler
BİLİMSEL YANILTMANIN SIK RASTLANAN
BİÇİMLERİ: alındığı açıkça belirtilmelidir. Ayrıca bir çalışmanın so-
nuçlarının bir kongrede sunulmuş olması, daha sonra
I. Yazarlık Hakkı Sorunları: Bilimsel bir yayında
bir makale olarak yayımlanmasını engellemez. Ancak
yazarlık hakkı olmayanların isimlerinin yazar olarak
bu bildirinin yapılmış olduğu, makalede yazılı olarak
gösterilmesi, hakkı olanların yazarlar listesine alın-
belirtilmelidir.
mamasıdır.
V. Bölerek Yayınlama (Salamizasyon): Tek bir
Il. Aşırma (İntihal): Daha önce yayımlanmış bir
çalışmadan çıkan sonuçları bölerek birden fazla yayın
eserin tümünü veya bir kısmını kaynak göstermeden
çıkarma çabasıdır.
alarak kendi yayını gibi yeniden yayımlamak olan bu
yanıltma biçimi en ciddi bilimsel etik sapmalarından VI. İnsan-Hayvan Etiğine Saygısızlık: Günü-
birini oluşturmaktadır. müzde gerek insanlar gerekse de hayvanlar üzerinde

84 85