Page 9 - Türk Dili ve Edebiyatı 9 | 3.Ünite

Şiir

Metin ve Türle İlgili Açıklamalar

Kaldırımlar şiirinde şair; iç dünyasındaki yalnızlık, korku ve ölüm duygularını gece karanlığında
büyük bir şehrin uzayıp giden kaldırımlarıyla ve bu kaldırımlar üzerinde yaptığı yolculuktaki gözlem-
leriyle somutlaştırarak yansıtmıştır.
Söyleyici

Şiirde konuşan, şairin sesini ve söyleyişini emanet ettiği kişi ya da varlıktır. Şair, her şiirde bir söy-
leyici belirler. Bu söyleyici şairin kendisi değil yalnızca o şiire özgü kurgusal bir kişi ya da varlıktır. Söy-
leyici şiirin içeriğine ve aksettirdiği ruh durumuna göre karakter ve ses kazanır, bu durum şiiri okuma
tonuna / tarzına etkide bulunur ve okuma faaliyetinde okuyucu bu söyleyici ile özdeşleşir.
Kaldırımlar şiirinde; yalnızlık, korku ve ölüm duygusunun etkilerini tüm benliğinde hisseden bir
insanın sesini ve söyleyişini üstlenen bir söyleyici söz konusudur.

Mahlas

Divan şairlerinin şiirlerinde kullandığı takma addır. Şairler, mahlaslarını genellikle son beyitte söyler:
Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı
(Asıl adı Mehmet olan şair, şiirlerinde “Fuzûlî” takma adını kullanmıştır.)

Tapşırma

Halk şiirinde âşıkların mahlas almalarına, adlarını veya mahlaslarını kullanmalarına verilen addır.
Ozanlar, genellikle son dörtlükte adlarını veya mahlaslarını kullanır:
Köroğlu’nun bağrı yandı
Yanıp sînene dayandı
Herkesin dostu uyandı
Uyan gözü mestan uyan

(Ozan, “Köroğlu” takma adını kullanmıştır.)

Ahenk Unsurları
Şiirde ahenk, seslerin kulağa hoş gelmesiyle ortaya çıkan önemli bir kavramdır. Başlıca ahenk un-
surları şunlardır:
1. Ölçü (Vezin): Türk şiirinde üç tür ölçü kullanılmıştır: hece ölçüsü, aruz ölçüsü, serbest ölçü.

a. Hece Ölçüsü: Dizelerdeki hece sayılarının eşitliğine dayanan ölçüdür. Türk şiirinde en eski devir-
lerden beri kullanılagelen millî ölçüdür. İslamiyet Etkisindeki Dönem’de halk şiirinde hece ölçüsünün
genellikle 7’li, 8’li ve 11’li kalıpları kullanılmıştır. Millî Edebiyat Dönemi’nde ve Cumhuriyet Dönemi’n-
de pek çok şair hece ölçüsünün farklı kalıplarıyla şiirler yazmıştır.
Gelse de en acı sözler dilime,
Uçacak sanırdım birkaç kelime...
Bir alev halinde düştün elime,
Hani ey gözyaşım, akmayacaktın?
Orhan Seyfi Orhon
Yukarıdaki dörtlüğün her dizesi 11 heceden oluşmaktadır. Bu şiir 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

77