Page 8 - Türk Dili ve Edebiyatı 9 | 6.Ünite

6. Ünite

Metin ve Türle İlgili Açıklamalar

Tiyatro

Tiyatro sahnede, bir seyirci topluluğu önünde, oyuncular tarafından canlandırılmak üzere yazılan
edebî türdür. Konusunu günlük yaşamdan alabileceği gibi tarihten, mitolojiden de alabilir. Sahnele-
nen bir tiyatro, insana iletisini aracısız (kâğıt, film vb. olmaksızın) aktarır. Tiyatro eserinde yer, dekor
ve kişilerle ilgili bilgiler perde başlarında yer alır. Oyuncuların sergilemeleri gereken davranışlar yay
ayraç içinde verilir. Anlatım, karşılıklı konuşma şeklindedir.

Tiyatronun kökeni Eski Yunan’da bağ bozumu tanrısı Dionysos
(Diyonizos) adına yapılan dinî törenlere dayanmaktadır. Tiyatro keli-
mesinin kökeni Yunanca seyir yeri anlamına gelen “theatron”dur.
Anadolu’da modern tiyatro öncesinde geleneksel Türk tiyatro-
su egemendi. Köy seyirlik oyunları, meddah, Karagöz, orta oyunu,
kukla oyunu gibi türlere ayrılan geleneksel Türk tiyatrosu, Tanzimat
sonrasında da bir süre devam etmiş; değişen hayat şartlarıyla bir-
likte varlığını sürdürememiştir. Batılı anlamda tiyatro Türk edebiya-
tına Tanzimat’la birlikte Avrupa’dan gelmiştir. Tanzimat sanatçıları
Batı’dan çeviriler yapmıştır. Bu dönemde İbrahim Şinasi, ilk Türkçe
oyun olan Şair Evlenmesi’ni yazmış; Ahmet Vefik Paşa, Molière’den
(Molyer) uyarlamalar yapmıştır. Millî Edebiyat ve Cumhuriyet Döne-
mi'nde tiyatro farklı anlayışlarla gelişmesini sürdürmüştür.
Modern tiyatro trajedi, komedi ve dram türlerine ayrılır.

Trajedi (Tragedya): Kökeni Eski Yunan edebiyatına dayanan trajedi; seyircide heyecan, korku
ve acıma hissi uyandırarak ruhu kötülüklerden arındırma amacı güden tiyatro türüdür. Konularını
tarihten ve mitolojiden alır.

Trajedinin konu edindiği insan, eğitimlidir ve soylular arasından seçilmiştir. Kahramanlar, sıradan
insanlar değil krallar, kraliçeler, prensler, tanrılar, yarı tanrılardır.
Trajedide kaba ve çirkin sözlere yer verilmez. Öldürme, yaralama
gibi olaylar sahnede canlandırılmaz, sahne gerisinden seyirciye du-
yurulur.
Trajedi manzum olarak yazılır, genellikle beş perdeden oluşur, ara-
lıksız oynanır. Koro ve diyalog bölümlerinden oluşur. Koro perde gö-
revini üstlenir. Üç birlik kuralına uygun olarak yazılır. Üç birlik kuralı;
eserin tek olay, tek mekân, tek gün kalıbı içinde yapılandırılmasıdır.
Trajedi türündeki tiyatronun en önemli temsilcileri Eski Yunan edebi-
yatında Euripides, Aiskhylos, Sophokles; XVII. yüzyıl Fransız edebiya-
tında Racine (Rasin) ve Corneille’dir (Korney).

Kösem Sultan adlı tiyatro eseri; konusu, kişilerin ele alınışı, kurgu-
su, dramatik örgüsü, kullanılan dil ve anlatım özellikleri dikkate alın-
dığında trajedi özellikleri göstermektedir. Yazar, Kösem Sultan adlı
oyununda şiirsel bir dil kullanır; deyimlere ve özlü sözlere yer verir.
Trajedinin dil özelliklerine uygun olarak argo ve çirkin sözlere yer ver-
mez. Yazar bu eserinde eleştirel bir anlatım tutumu benimsemiş; di-
yalog, iç konuşma ve gösterme anlatım tekniklerini kullanmıştır.

178