Page 71 - DESEN 11

2. ÜNİTE DESEN ÇALIŞMALARINDA FİGÜR-MEKÂN

Mekân, uzayın insan eliyle sınırlandırılmış bir parçası olarak tanımlanır. Mekân, aynı zamanda sınırsız bir
boşluğu ifade ederken kişinin içinde bulunduğu olay ve eylemler bütününü de temsil eder. TDK sözlü-
ğüne göre mekân yer, bulunulan yer, ev, yurt, uzaydır.

Mekân öncelikle gözle algılanır. Bunu, dokunma ve koklama izler. Örneğin gözleri görmeyen biri mekâ-
nı kulağı ile algılar. Daha sonra bu algıyı dokunarak tanımlama izler.
Figür ve mekân farklı teknik ve uygulama ile ifade edilebilir. Örneğin tasarımda tüm ögeler hacim ve
mekânda derinlik algısıyla anlatılabileceği gibi yüzeysel ve şematik olarak da ifade edilebilir.
Resim tasarlanırken düzlemi zemin, içine yerleştirilen her bir figür şekil olarak düşünüldüğünde şekil
zemin ilişkisi devreye girer.
Resim sanatında şekil ve zemin arasındaki ilişkiyi kavramak için pozitif ve negatif alan kavramlarının
anlaşılması önemlidir. Negatif ve pozitif alanın birlikteliğinden form (nesne) ortaya çıkar. Formun etra-
fındaki boşluk negatifi diğer bir anlamı ile zemini ifade eder. Formun kendisi de pozitifi oluşturur ki bu
da şekildir. Boşluk, formun bilinmesinde güçlü bir etkiye sahiptir. Form, etrafındaki boşluk sayesinde
algılanır. Pozitif alan, izleyicinin formla karşılaştığı alandır. Negatif alan, gözün nefes alabildiği ve dikka-
tin tekrar pozitif alanla karşılaşana kadar rahatladığı açık, boş bir alandır (Görsel 2.3) .

NESNE (ŞEKİL)
POZİTİF

BOŞ ALAN (ZEMİN)
NEGATİF

Görsel 2.3: Şekil ve zemin

Zemin (boşluk), görsel pozitif unsurlara nefes alacak alan sağlar. Göze bir tasarımda hareket etme ve
aradığı ögeleri keşfetme özgürlüğü verir. Negatif ve pozitif alanların denge uyumu, şekillerin alana
uyumu, aidiyeti ve duruşu açısından önemlidir.
Zemin (Negatif)
• Kontrast, vurgu ve hiyerarşi

• Dram ve gerilim
• Nesne grupları arasında görsel dinlenme sağlar.
Alan olmadan tasarım olmaz. İçinde bir şey olduğunda mekân kavram olarak bir anlam ifade eder. Po-
zitif ögeler eklenmeden önce boşluk tanımsızdır. Mekânın var olabilmesi ve iletişiminin başlayabilmesi
için önce şekil ve zemin ilişkisinin kurulması gerekir.
Mekânın önemli işlevlerinden biri okunabilirliği geliştirmektir.

Şekil ve zemin çoğunlukla kolayca ayırt edilebilir kavramlardır. Sanatçı figür ve zemin arasındaki ayrımın
anlaşılmasını bazen zorlaştırabilir. Sanatçı, eserde uyum ve izleyicinin gözünün eserde dolaşması için
fırsat yaratmak istediğinde genellikle bazı yerlerde figür ve zeminin birleşmesine izin verir, bazı yerlerde
ise vermez.

69