Page 150 - ÇOK SESLİ KORO 11

3. ÜNİTE

OKUMA METNİ

HALK MÜZİĞİ DERLEME ÇALIŞMALARININ TARİHİ

Atatürk, “hakiki musikimiz” olarak gördüğü halk müziğinin derlenmesine ve kompozitörler tarafın-
dan işlenmesine çok önem vermiştir.
Atatürk’ün yönlendirmeleri üzerine 1924 yılında halk müziği derlemelerine başlanmıştır. İstanbul
Konservatuvarının 1924’teki halk müziği derleme anketinden sonra MEB Hars Müdürlüğü Seyfettin-
Sezai (Asaf) kardeşleri Batı Anadolu’ya derlemeye göndermiştir. Derlenen türküler “Yurdumuzun
Nağmeleri” adı altında yayımlanmıştır (1925). İstanbul Konservatuvarı 1926-1929 yılları arasında
Anadolu’ya dört derleme gezisi düzenlemiş, bu gezilerde derlenen ezgiler ‘’Halk Türküleri’’ adı altında 15
defter hâlinde yayımlanmıştır. 1929’daki dördüncü gezi sırasında bazı halk oyunları filme de alınmıştır.
Devlet ödeneğiyle yapılan dört derleme gezisine başta Konservatuvar Müdürü Yusuf Ziya (Demircioğlu)
olmak üzere Rauf Yekta, Dürri Turan ve Ekrem Besim Beyler ile Muhittin Sadık (Sadak), Mahmut Ragıp
(Gazimihal), Ferruh (Arsunar) ve Abdülkadir (İnan) Beyler katılmışlardır. İstanbul Konservatuvarı, devlet
ödeneği olmaksızın “Halk Bilgisi Derneği” uzmanlarının iştirakiyle 1932 yılında beşinci bir derleme
gezisi daha düzenlemiştir. Daha sonra derleme çalışmalarına bir süre ara verilmiştir.
Atatürk, 1 Kasım 1934 ve 1 Kasım 1935 nutuklarında halk müziği derlemeleri konusuna temas etmiş
ve derleme çalışmalarına ilk günden itibaren diğer alanlarda da başlanmıştır. Bunlardan birisi de halk
müziği derlemeleri ve folklor arşivi çalışmalarıdır. Bu çalışmalarda Bela Bartok’un büyük hizmetleri ol-
muş,1937 yılında kendisi de Ahmet Adnan Saygun ile birlikte Adana ve Mersin yöresinde derlemeler
yapmıştır.
Bela Bartok, sağlık sorunları nedeniyle Adana ve Mersin’den sonra derleme çalışmalarına katıla-
mamıştır. Halk müziği derlemeleri çalışmalarına Bela Bartok’tan sonra başka bir ekip ile Millî Eğitim
Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğünün idare ve himayesi altında devam edilmiştir. Atatürk dö-
neminde, 1937 ve 1938 yıllarında iki büyük derleme gezisi yapılmıştır. 1937 yılındaki derleme gezisine
Ferit Alnar, Necil Kazım Akses, Ulvi Cemal Erkin, Halil Bedii Yönetken, Muzaffer Sarısözen ve Teknisyen
Arif Etikan; 1938 yılındaki iki derleme gezisine ise Ferit Alnar, Cevat Memduh Altar, Halil Bedii Yönetken,
Tahsin Banguoğlu, Ulvi Cemal Erkin, Nurullah Taşkıran, Muzaffer Sarısözen ile teknisyenler Arif Etikan ve
Rıza Yetişen katılmışlardır. Bela Bartok’un Ahmet Adnan Saygun’la birlikte Adana ve Mersin’i karış karış
gezmesi neticesinde oluşturulan ve bugün Hacettepe Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Müzikoloji
Ana Bilim Dalı Başkanlığında muhafaza edilen “Türk Halk Ezgileri” arşivinin temelini Bela Bartok oluştur-
muş ve daha sonra arşiv çalışmalarına Muzaffer Sarısözen kaldığı yerden devam etmiştir.
Ferit Alnar, Necil Kazım Akses, Ulvi Cemal Erkin, Halil Bedii Yönetken, Muzaffer Sarısözen ve Tek-
nisyen Arif Etikan’dan oluşan grup; 1937 yılının Ağustos ve Eylül ayları içindeki bir buçuk ay süresince
Sivas, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Trabzon ve Rize illerinde derleme yapmış, 588 ezgi der-
lemiştir. Derlenen ezgilere şunları örnek verebiliriz: Rize ve Trabzon’un kolbastı, metelik oyun havaları,
sallama, Hemşin, sıkayak, seyrek, kız horon havaları; Elazığ’ın maya, hoyrat gibi mahalli havaları; Sivas’ın
düz, Abdurrahman, gızıh, garhın, üç ayak gibi halayları; Karacaoğlan’dan, Ruhsati’den parçalar; Erzu-
rum, Erzincan ve Gümüşhane’nin bar havaları, Sümmani ağzı, Emrah’ın koşmaları...
Bu derleme gezisini iki ayrı grup yapmıştır. Ferit Alnar, Cevat Memduh Altar, Halil Bedii Yönetken
ve Tahsin Banguoğlu’ndan oluşan birinci grup; Kütahya, Afyon, Denizli, Aydın, İzmir, Manisa, Balıkesir
illerini tarayarak 603 ezgi derlemiştir. Bu gezi 1938 yılında bir buçuk ay kadar devam etmiştir. Ulvi Cemal
Erkin, Muzaffer Sarısözen, Nurullah Taşkıran ve Teknisyen Arif Etikan’dan oluşan ikinci grup ise Malatya,
Diyarbakır, Urfa, Gaziantep, Kahramanmaraş ve Adana illerini tarayarak 735 ezgi derlemiştir.

(Çağlar Tuncay’ın “Atatürk Dönemi’nde Müzik Alanında Yapılan Çalışmalar” adlı tezinden alıntıdır.)

ESER UYGULAMALARI 149