Page 59 - THM TEORİ VE UYGULAMASI (ORTAK-TSM ) 11

TÜRKÜ

YAPILARINA GÖRE NİNNİLER

Ninniler genellikle mâniler veya türkülerden alınan dörtlüklerden oluşmuştur. Ninniler kendine has ez-
giyle söylenir.
Biçim açısından bakılacak olursa ninnilerde çoğunlukla 7’li hece ölçüsü kullanıldığı ve ninnilerin mâni
tipinde kaf ye yapısına sahip olduğu görülmektedir. Âşıklar tarafından söylenmiş mâniler arasında 8 ve 11
heceli ninniler de vardır. Ninnileri dize sayılarına göre “ikilik, üçlük, dörtlük ninniler”, “bentlerden meydana
gelen ninniler” ve “beşten on sekiz heceye kadar uzayabilen ninniler” şeklinde de tasnif etmek mümkündür.

Ninni desem ne hâl olur
Gül açılır bahar olur
Ben yavruma gül demem
Gülün ömrü az olur

KOŞMA

Koşma kaf ye düzeninin, sadece ilk dörtlüğü değişen 4 kaf yeleniş çeşidi vardır. Koşmanın kaf yeleniş
şekilleri şöyledir.
a) aaab, cccb, dddb...
b) abab,cccb, dddb ...
c) abxb, cccb, dddb...
ç) aaaa, bbba, ccca ...
Koşma tipi kaf yenin bütün şekillerinde dördüncü mısranın daima birbirleriyle kaf yeli oluşu, sözlü kültür
ortamında yaratılan ve icra edilen sözlü şiirlerin bütünlüğünü sağlamak ve ezberlenerek hafızada saklan-
mayı kolaylaştırmak amacının bir sonucudur. Sözlü kültür ortamında daimi olarak ezgi eşliğinde icra edilen
koşmaların dördüncü mısraları genellikle nakarat durumundadır.
Halk şiirinin dörtlük nazım birimi ve heceyle oluşturulan destan, güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt,
koşuk, sagu, semai, varsağı, ilahi gibi nazım türleri ve aynı şekilde divan edebiyatında kullanılan kıta, şarkı,
murabba ve tuyuğ gibi nazım şekillerinin kaf yelenişi koşma tipi kaf yedir.
Koşmalar yapılarına göre; asıl koşma, koşma şarkı, musammat koşma, dedim-dedi’li koşma, tecnis
koşma, zincirleme koşma, ayaklı koşma, yedekli koşma, zincirbend ayaklı koşma, musammat ayaklı koş-
ma, musammat zincirbend koşma ve musammat zincirbend ayaklı koşma şeklinde sınıf andırılmıştır.

Sökülsün dağların buzu sökülsün
Öne insin çöl ovaya dökülsün
Erzurum dağının karı çekilsin
Ak koyunlar yürüsün de gidelim

Karac’oğlan der ki buna ne fayda
Hiç rağbet kalmadı yoksula fayda
Bu ayda olmazsa gelecek ayda
On bir ayın birisinde gidelim
Karacaoğlan

57