Page 68 - THM TEORİ VE UYGULAMASI 11

1.10. MÜSTEZAT UZUN HAVA TÜRÜ

Sözlük anlamı “ziyadeleşmiş, artmış, çoğalmış” olan müstezat, gazelin sözel olarak özgün bir şeklidir.
Uzun dizelerin sonuna kısa bir dizenin eklenmesiyle oluşur. Eklenen bu kısa dizeye “ziyade” denir.
Uzun dizenin vezni: Mef’ûlü mefâ’ilü mefâ’ilü fâ’ilün
Ziyade dizesinin vezni: Mefâ’ilü fâ’ûlün
Sözel yapıdaki ziyade dizelerin, asıl dizelerin anlamlarını tamamlar nitelikte olması gerekmektedir.
Dizeler tek olabileceği gibi iki dize de olabilir. Bu tür müstezatlara “iki ziyadeli müstezat” denir.
Müstezatın değişik uyak düzenleri vardır:
a(a) a(a)-b(b) a(a)-c(c) a(a)-d(d) a(a)…
a(b) a(b)-c(c) a(b)-d(d) a(b)-e(e) a(b)…
a(b) a(b)-x(x) a(b)-x(x) a(b)-x(x) a(b)…
Müstezat aynı zamanda Erzurum, Elazığ, Şanlıurfa’da yaygın bir uzun hava türüdür. Bu türün en
belirgin özelliği, ezgilerin rast makamında olmasıdır. Yörede müstezatların sonunda rast makamından tür-
külerin seslendirilmesi gelenektir. Kimi zaman da rast bir türküden sonra müstezata geçilir, burada türkü
müstezatın ayağı olur. Günümüzde bu yörelerde seslendirilen rast türkülere “Müstezat ayağındadır.” biçi-
mindeki tanımlamanın yapılması da bu nedenledir.
Müstezata başlamadan önce ritmik usullü bir giriş ezgisi çalgı takımınca seslendirilir, buna “müste-
zatın ayağı” denir. Uzun havaya giriş sesi verilir ve uzun havaya geçilir. Söz aralarında da ritmik usullü
çalgısal bölümler seslendirilir. Müstezatların ses genişliği bir sekizliyi aşar. Makamsal olarak bakıldığında
müstezatların büyük bir kısmı rast makamında olup mahur ve acemaşiran makamları da kullanılmıştır.
Sözlerinde “aman”, “aman aman”, “ah”, “yandım”, “yanasın”, “hey”, “oy” gibi katma sözler kullanılmıştır.
Müstezatlar çoğunlukla yöresinde yaygın olarak kullanılan kanun, keman, ut, tef, ney, kaval gibi çalgı-

lar eşliğinde seslendirilir. Müstezat uzun havaları, sıra gecelerinde mahallî sanatçılar tarafından icra edilir
(Görsel 1.28).

Müstezat Uzun Hava Türlerine Örnekler
► Aşkın Ezelî Âşıka İlham-ı Hüdadır (Erzurum)
► Ey Dil Ne Durursun Demidir Başla Figane (Elazığ)

Görsel 1. : ir sıra ecesi t lantısı

67